Na het Europees Parlement komt nu ook de Europese Commissie onder vuur te liggen voor dubieuze deals met Qatar. De topman van het directoraat-generaal Mobiliteit en Vervoer van de Commissie zou tussen 2015 en 2021 negen keer gratis in business class gevlogen hebben met Qatar Airways. Pittig detail: in die periode onderhandelde de Commissie met Qatar ook over een cruciale luchtvaartdeal.

EU-ombudsvrouw Emily O’Reilly schreef Europees Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen gisteren een opvallend scherpe brief, waarin ze meer uitleg vraagt bij een aantal onthullingen die de Europese nieuwssite Politico vorige vrijdag deed. Politico deed daarvoor beroep op de zogenaamde FOI (freedom of information)-procedure. Daardoor kreeg de nieuwssite toegang tot documenten die een gedetailleerd overzicht geven van alle vluchten van Qatar Airways die Europese topambtenaren in de periode 2015-2022 namen.

In die periode onderhandelde de Commissie met Qatar ook over de zogenaamde Open Skies-deal, die in oktober 2021 in Luxemburg ondertekend werd. De overeenkomst legt een aantal krijtlijnen vast voor het luchtverkeer, de eerlijke concurrentie en de rechten van passagiers tussen de EU en de Golfregio. De Qatarese hoofdstad Doha is bijzonder strategisch gelegen tussen Europa en het Verre Oosten en wordt dus vaak aangedaan door grote Europese luchtvaartmaatschappijen, maar vooral voor Qatar Airways is die deal van levensbelang. De maatschappij krijgt zo immers landingsrechten op de meeste EU-bestemmingen, een markt van 450 miljoen consumenten.

Oneerlijke concurrentie

Aan de deal gingen jarenlange onderhandelingen vooraf. Grote Europese luchtvaartmaatschappijen zoals Lufthansa en Air France-KLM spraken in die periode al de vrees uit dat Qatar Airways daar veel maar baat zou bij hebben dan de Europese concurrenten. De nationale luchtvaartmaatschappijen van de steenrijke golfstaten — naast Qatar Airways ook Emirates en Etihad Airways — worden er immers van beschuldigd dat ze zware subsidies krijgen, wat tot oneerlijke concurrentie zou leiden.

De betrokken luchtvaartmaatschappijen zelf én de Qatarese overheid hebben dit altijd staalhard ontkend. Nadat het omkoopschandaal in het Europees Parlement enkele maanden geleden losbarstte, besloot het EP ook alle werkzaamheden met betrekking tot Qatar voorlopig op te schorten. Daarvoor werd ook de definitieve goedkeuring van de luchtvaartovereenkomst met de Golfstaat on hold gezet.

Gratis vluchten in business class

De onthullingen op Politico lijken er nu op te wijzen dat niet enkel een aantal Europarlementsleden door Qatar zich lieten omkopen om lucratieve zakendeals met de EU te faciliteren. In januari 2017, kort nadat de onderhandelingen tussen de Commissie en Qatar over de belangrijke luchtvaartdeal van start waren gegaan, kreeg de Europese topambtenaar Henrik Hololei een eerste gratis business class-vlucht met Qatar Airways van Brussel naar Doha aangeboden. In totaal zou het intussen al om negen gratis vluchten in business class gaan. Ze zijn betaald door de Qatarese regering of door organisaties die nauwe banden hebben met het regime in Doha, zo blijkt nu.

Henrik Hololei is een carrière-ambtenaar uit Estland die begin jaren 2000 ook als voor de Estse regering werkte. Anno 2023 is hij als ambtenaar een absoluut zwaargewicht binnen de Europese Commissie. Hij staat al sinds 2015 aan het roer van het belangrijke directoraat-generaal Mobiliteit en Vervoer, en daarvoor was hij ook al enkele jaren plaatsvervangend secretaris-generaal van de Europese Commissie.

Oog van de storm

In een eerste repliek van de Commissie luidt het nu dat Hololei niet betrokken was bij de onderhandelingen over de overeenkomst en dat er dus ook geen oorzakelijke link te leggen valt. Dat is voor een topambtenaar van zijn kaliber niet enkel behoorlijk ongeloofwaardig, het strookt ook niet met eerdere uitlatingen van de man zelf. Een korte online-zoektocht leert ons immers dat Hololei begin februari 2019 op een top in de Qatarese hoofdstad Doha al verklaarde dat de deal ‘zou bijdragen tot open en eerlijke markten’.

Met andere woorden: hij had absoluut een mening over de deal, en als topman van de rechtstreeks betrokken administratie doet die er dan doorgaans ook toe. Ter herinnering: het Belgische Europarlementslid Marie Arena (PS) nam begin januari nog ontslag als commissievoorzitter van de EU-subcommisie Mensenrechten nadat was uitgelekt dat ze gratis vluchten en hotels had geaccepteerd waar Qatar voor had betaald.

De nieuwe onthullingen komen voor de EU hoe dan ook op een bijzonder slecht moment. Het Europees Parlement verkeert al maandenlang in het oog van de storm nadat er almaar meer bewijzen opdoken dat zowel Qatar en Marokko grote sommen geld hebben betaald om Europarlementsleden om te kopen. Die affaire wierp al een stevige smet op de reputatie en geloofwaardigheid van de EU-instellingen. Nieuwe onthullingen over zelfbediening, waarbij nu ook de Commissie in het vizier komt, dreigen de reputatieschade uiteraard nog een heel stuk groter te maken.

Ongepaste beïnvloeding

In haar brief aan Ursula Von der Leyen vraagt de Europese ombudsvrouw Emily O’Reilly nu meer details over de eventuele betaling van de reiskosten van Europese topambtenaren door derde partijen. Ook in de periode 2021-2023. De Commissie krijgt ook de vraag voorgelegd hoe ze haar regels met betrekking tot zakenreizen denkt bij te werken.

O’Reilly merkt ook op dat dit soort schandalen een geschenk is voor degenen die de hele EU willen beschadigen of in diskrediet willen brengen. ‘Het feit dat de Qatarese regering en organisaties in haar omgeving de reiskosten van de hoogste ambtenaar van het directoraat-generaal Mobiliteit en Vervoer betalen, doet legitieme vragen rijzen over mogelijke ongepaste beïnvloeding van de besluitvorming van de EU op dit gebied’, schrijft ze. ‘Ik heb ook met bezorgdheid kennis genomen van de verklaring van de Commissie dat, aangezien de directeur-generaal geen deel uitmaakte van het onderhandelingsteam, er ook geen sprake was van een belangenconflict bij het aanvaarden van de betaling van zijn reiskosten door de Qatarese regering. Het grote publiek zal dit onderscheid niet maken: de directeur-generaal draagt immers de verantwoordelijkheid voor deze onderhandelingen.’

De ombudsvrouw geeft de Commissie nog tot begin juni de tijd om op haar brief te antwoorden, maar het lijdt geen twijfel dat deze zaak politiek al veel vlugger een stevige staart zal krijgen. De Europes ombudsvrouw botste ook eerder al met Von der Leyen, naar aanleiding van de vermeende sms-berichten die ze zou hebben uitgewisseld met de topman van Pfizer over de aankoopvoorwaarden voor de coronavaccins. De weigering om die vrij te geven, kwam de Europese Commissie finaal op het verwijt van wanbestuur te staan.

Henrik Hololei

Ook Europese Commissie belandt in corruptiestorm