De NGO-er Olivier Vandecasteele is weer thuis na 15 maanden cel in Iran. Ingeruild voor de Iraanse ‘diplomaat’-spion Assadollah Assadi die in België een gevangenisstraf uitzat van twintig jaar, wegens het beramen van een bomaanslag op een bijeenkomst van de Iraanse oppositie nabij Parijs, in 2018. Let even op de tijdlijn: Assadi werd veroordeeld in februari 2021, onder luid protest van Iran. Vandecasteele werd in februari 2022 wegens ‘spionage’ opgepakt.

Onder impuls van Justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open Vld) keurde de Kamer midden vorig jaar de zogenaamde Iran-deal goed, snel in elkaar geflanst om de uitwisseling juridisch mogelijk te maken. Iraanse dissidenten en mensen die aan de geplande aanslag zijn ontsnapt, trokken naar het Grondwettelijk Hof om die deal ongedaan te maken.

Het Hof treuzelde, keurde de wettekst eerst af en dan toch weer goed, maar verbond daar voorwaarden aan, waarna de regering eigenmachtig de zaak doorzette op basis van artikel 167 uit de Grondwet. Dat artikel verleent het staatshoofd – de Koning en dus feitelijk de premier – het recht om eigenmachtig verdragen te sluiten met buitenlandse mogendheden. Iedereen viel uit de lucht. Liggen er zo nog van die B-plannen in de Grondwet vervat, waardoor het parlement én de derde macht buiten spel kunnen worden gezet?

Beoordelingsfout

Humanitair en diplomatiek is de vrijlating van Vandecasteele een succes, politiek is ze controversieel. Het vrijlaten van een terrorist, als gevolg van afpersing door een islamitische dictatuur, het opent perspectieven. Niet alleen kunnen schurkenstaten op hun grondgebied Belgen arresteren als hen dat goed uitkomt, men zou ook wel eens kunnen overgaan tot ontvoeringen in het land van herkomst of het afleiden van vliegtuigen – zoals de Wit-Russische journalist Roman Protasevitsj overkwam. Kort: met terreurregimes doe je geen zaken, het opent alleen maar de deur naar meer.

Zelfs Amnesty International, dat ijvert voor de vrijlating van politieke gevangenen, maakte voorbehoud tegen de Iraanse gijzelcultuur en de vrijlating van Assadi: ‘De ruil die België en Iran overeenkwamen zal de Iraanse autoriteiten verder stimuleren om buitenlandse onderdanen en mensen met een dubbele nationaliteit willekeurig vast te zetten en als gijzelaar te gebruiken.’ Onder verstaan: we hebben al werk genoeg met opgesloten en gefolterde dissidenten en politieke gevangenen, dat we het niet ook nog eens voor toeristen moeten opnemen.

Effectief, Vandecasteele was geen politiek dissident maar een Belg die bij Amerikaanse en Noorse NGO’s een topfunctie had. De perfecte vette vis dus. Ondanks het sterke afraden van Buitenlandse Zaken reisde hij met een toeristenvisum in februari 2022 toch nog eens naar Teheran om zijn appartement leeg te halen en rekeningen af te sluiten. Dat was een kapitale vergissing en een zware beoordelingsfout van een professional, die dus finaal heeft geleid tot de vrijlating van een terrorist.

Groepsknuffel

Twitter

Nathalie Vandecasteele, premier Alexander De Croo, Olivier Vandecasteele, minister Hadja Lahbib, en boezemvriend Olivier Van Steirtegem

Een paar bijkomende vragen zijn nu wel aan de orde. Zo is het niet echt duidelijk welke behandeling Vandecasteele in zijn gevangenschap precies kreeg. Hij werd veroordeeld tot 40 jaar celstraf en 74 zweepslagen, maar dat laatste leek veeleer bedoeld om er wat haast achter te zetten. Vast staat dat zijn verblijf in de beruchte Evin-foltergevangenis niet onder het zelfde regime viel als andere.

Zelf verspreidde Teheran de versie over een luxueus hotelleven met drie maaltijden per dag. Laat dat nog overdreven zijn, maar de manier waarop Olivier uit het vliegtuig stapte toont geen menselijk wrak. Teheran had er alle belang bij om hem in leven te houden en in tamelijke staat terug te bezorgen, anders ware dat slechte publiciteit voor een volgende actie.

En dan is er nog het partijpolitiek tintje. De groepsknuffel die Alexander De Croo naar aanleiding van de vrijlating organiseerde met minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR), en het filmpje dat de premier verspreidde, geeft toch blijk van enig opportunisme en een neus voor publiciteit vanwege een partij die dat hard nodig heeft.

Olivier Vandecasteele is een telg uit een bekende West-Vlaamse ondernemersfamilie met Open VLD-banden. Hij zou na zijn NGO-carrière meehelpen aan het vastgoedbeheer van de familie. Zijn papa was zaakvoerder van een groot Peugeot-verdelersnetwerk, momenteel beheerd door zijn zus Nathalie. De persoonlijke inzet van justitieminister, partij- en streekgenoot Vincent Van Quickenborne heeft in de diplomatieke lobbymachine zeker een doorslaggevende rol gespeeld.

De sultan van Oman

Twitter

De oorkonde die de vriendschap tussen de vorstenhuizen van België en Oman bezegel

In die lobbymachine duikt plots ook koning Filip himself op: de Lakense familie onderhoudt goede banden met het sultanaat van Oman, en het is via dit golfstaatje dat de overdracht verliep. Dat Vandecasteele ook in dat opzicht het correcte profiel had – een tweetalige Belg met een patriottische achtergrond – het kan een rol gespeeld hebben in de betrokkenheid van het hof.

Al bij al dus een geslaagde PR-stunt voor vorst, vaderland en de Open-VLD. Dat de eerste woorden van Olivier op Belgische bodem naar het schijnt waren ‘En nu wil ik een biertje/Donne-moi enfin une bière!’ maakt het helemaal af en geeft het zowaar een Jupiler-cachet. Geen wonder dat de N-VA in alle staten was. Ook de mensenrechtenactiviste Íngrid Betancourt, jarenlang een gevangene van de Columbiaanse FARC, moeide er zich mee en mopperde dat de Belgische regering zich laat chanteren, én via een achterpoortje de rechtstaat voor schut zet.

Koehandel

Ach, het zal je zoon maar wezen, en dat heel deze lobbymachine misschien niet voor iedereen met elke achtergrond zo geolied zou hebben gelopen, dat zal de familie Vandecasteele terecht worst wezen. Over Ahmad Djalali spreekt niemand nog. Hij rot na zijn doodvonnis al zeven jaar weg in dezelfde gevangenis waar Vandecasteele verbleef, maar dan waarschijnlijk in veel slechtere omstandigheden. Djalali, voormalig gastdocent aan de VUB, bezit de Iraans-Zweedse nationaliteit en komt niet in aanmerking voor enige ruil. Amnesty International schat het aantal politieke gevangenen in Iran op enkele duizenden. De bedoeling is dat ze daar gewoon creperen door ondervoeding en verwaarlozing, dat valt minder op dan een executie. Deelnemen aan een protestbetoging is overigens voldoende om achter de tralies te geraken. Het regime deinst er ook niet voor terug om kinderen en minderjarigen te folteren via geseling, elektrische schokken, verkrachting en ander seksueel geweld.

Tip aan deze regering: stop met dit soort koehandel, maak nu eens duidelijk dat iedereen die een land bezoekt tegen uitdrukkelijk negatief advies in, dat op eigen risico doet en vanaf heden niet moet rekenen op enige steun. Hoeveel solidariteitsacties er ook gevoerd worden, en hoe sterk de netwerken ook zijn. Een pauzeknop waar meteen een slot op mag.

Ingrid Betancourt

Pintje, Olivier?