Nu het nieuwe academiejaar is begonnen, ontving het personeel van de Universiteit Antwerpen opnieuw een uitnodiging om een studiedag ‘Inclusief denken en handelen’ te volgen. Daar is uiteraard niets mis mee, integendeel. Al heb ik bedenkingen bij de concrete invulling van die studiedag.

Kort na de uitnodiging voor de workshop ‘Inclusief denken en handelen’ volgde nog een uitnodiging voor een workshop over hoe om te gaan met ‘hot moments’ tijdens de les. ‘Hot moments’ zijn kwetsende uitspraken, felle discussies of oplopende spanningen.

Ter voorbereiding kon je een stukje uit een podcast beluisteren met Marion Wasserbauer, gastprofessor aan de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Antwerpen en een dominante stem in het diversiteits- en inclusiebeleid.

Banaal en bizar

In de podcast heeft zij het over de ‘ouch-oeps-methode’ die ze toepast. Die komt erop neer dat de betrokkene op een ‘kwetsende’ of ‘foute’ uitspraak met ‘ouch’ kan reageren. Diegene die die ‘foute’ uitspraak heeft gedaan, mag dan ‘oeps’ zeggen bij wijze van verontschuldiging.

Banaal, maar vooral bizar. Waar we van een workshop rond inclusie en diversiteit juist verwachten dat die inzet op het accepteren van een diversiteit aan opinies, wordt bij deze workshop net uitgegaan van ‘foute’ en ‘juiste’ uitspraken.

Respect voor ieders mening

De Universiteit Antwerpen zet al geruime tijd in op diversiteit en inclusie. Op de webpagina ‘Diversiteit en inclusie in het onderwijs’ vinden we een overvloed aan tips. En enkele zijn wel degelijk relevant. Zo maakte studente productontwikkeling Doris Van Boxem een ‘serious game‘ dat studenten confronteert met hun eigen vooroordelen.

Ze legt uit hoe door deze vooringenomenheid het design van een product behoorlijk mis kan lopen.

Het materiaal van het muskietennet leek heel erg op het materiaal dat de lokale bevolking tot kort daarvoor had gebruikt om haar doden in te begraven

Een voorbeeld was de ontwikkeling van een muskietennet voor de Indiase markt. Het product voldeed aan alle kwaliteitseisen: het was ecologisch, duurzaam en deed wat het moest doen. Toch werd het onmiddellijk afgewezen door de lokale bevolking.

Waarom? Het materiaal van het muskietennet leek heel erg op het materiaal dat de lokale bevolking tot kort daarvoor had gebruikt om haar doden in te begraven. Een – hilarisch – voorbeeld dat aantoont hoe belangrijk een grondige kennis van en empathie met de doelgroep is.

Meer verdeeldheid

Andere tips doen ons dan weer de wenkbrauwen fronsen. Zo reikt Marion Wasserbauer in haar podcast de studenten zaken aan die helaas de verdeeldheid in de hand werken in plaats van bij te dragen tot een inclusief klimaat.

Opnieuw ligt haar focus op ‘foute’ uitspraken. Want dat is natuurlijk de eeuwige contradictie in de diversiteits- en inclusieretoriek: ieders mening moet gehoord en gerespecteerd worden, maar er zijn wel ‘foute’ meningen die niet aan bod mogen komen.

Moreel superioriteitsgevoel

Een en ander getuigt van een misplaatst moreel superioriteitsgevoel dat het gevolg is van een totaal onvermogen om het eigen referentiekader ook maar enigszins te kunnen overstijgen. En dat is nu net – o ironie – wat het diversiteitsbeleid beweert te bestrijden.

Alleen al het toepassen van deze begrippen op historisch materiaal getuigt van een volstrekt gebrek aan historisch perspectief

Verder geeft Wasserbauer de studenten ook ‘content notes’ bij ‘gevoelige onderwerpen’. Dat houdt dus in dat studenten een waarschuwing krijgen wanneer ze ‘foute’ uitspraken gaan horen. Studenten mogen dus niet met een onbevangen blik naar hun bronnenmateriaal kijken.

De docent bepaalt of de informatie ‘gevoelig’ is en of de uitspraken ’transfoob, racistisch of homofoob’ zijn. Alleen al het toepassen van deze begrippen op historisch materiaal getuigt van een volstrekt gebrek aan historisch perspectief.

Niet gebaseerd op wetenschap

Studenten krijgen bovendien de vrijheid om naar buiten te gaan wanneer ‘gevoelige onderwerpen’ aan bod komen. Dat in een tijd waarin zelfs in de Verenigde Staten – waar het op dat vlak nog een stuk erger gesteld is dan bij ons – deze maatregelen teruggeschroefd worden.

Zo stelde Cornell University in april 2023 al een een veto tegen ’trigger warnings’ omdat ze ingaan tegen de kernwaarden van academische vrijheid, vrijheid van onderzoek en de doelstellingen van een universiteit. Nog los van het feit dat de universiteit geen psychologische hulpverlener is en geen ‘safe space’ mag zijn, zijn deze ‘content notes’ en ’trigger warnings’ ook compleet nutteloos, zo blijkt uit een recente meta-analyse.

Het enige wat ze doen, is een onbehaaglijk gevoel teweegbrengen vóór de inhoud getoond wordt. Ze hebben dus geen positief effect op de mentale gezondheid.

‘Tips’

Hetzelfde geldt voor de meeste andere ’tips’ van de Universiteit Antwerpen. Om een laatste voorbeeld te geven: het aanpakken van microagressies. Microagressies worden in het huidige diversiteits- en inclusiebeleid gedefinieerd als vaak goedbedoelde maar kwetsende, subtiele opmerkingen en gedragingen.

Voorbeelden hiervan zijn een opmerking als: ‘Jij spreekt al goed Nederlands’ en ‘Waar kom je eigenlijk vandaan?’ Er wordt daarbij van uitgegaan dat deze microagressies schade zouden betrokken aan de betrokkenen, terwijl daar geen enkel empirisch bewijs voor is.

Zelfsegregatie en angst voor misstappen

We moeten helaas constateren dat – zoals op veel plaatsen – ook aan de Universiteit Antwerpen het diversiteitsbeleid eerder verdelend in plaats van verenigend werkt. Of, zoals professor Robert Maranto van de University of Arkansas zegt: ‘De oude burgerrechtenbeweging probeerde mensen uit verschillende groepen meer op hun gemak te laten voelen bij het omgaan met elkaar, om empathie en begrip op te bouwen.’

‘Postmoderne benaderingen van intergroepsdynamiek daarentegen lijken erop gericht te zijn zelfsegregatie te bevorderen om het risico van sancties door verbale misstappen te vermijden, die vervolgens kunnen worden gerapporteerd aan de “bias response teams” die actief zijn op honderden hogescholen en universiteiten.’

Een effectief diversiteitsbeleid is gebaseerd op gezond verstand en wetenschap. Vandaag is dat duidelijk niet het geval.

Deze bijdrage verscheen, in langere vorm, op de website van Hypatia.

Astrid Elbers

Astrid Elbers is doctor in de geschiedenis, gediplomeerd journalist en geeft Nederlands aan anderstaligen aan Linguapolis (Universiteit Antwerpen).

Diversiteitsbeleid aan Universiteit Antwerpen: de weg naar nog meer polarisatie