Comment vaincre l‘islamisme, ‘Hoe het islamisme overwinnen’, is de titel van een recent Frans werk, gecoördineerd door Mohamed Sifaoui. Het bevat bijdragen van Mohamed Sifaoui zelf (journalist, bekend van de Franse televisie), Béatrice Brugère (magistraat), Amélie Chelly (geopolitoloog), Nadjet Cherigui (journalist), Jean-François Colosimo (godsdiensthistoricus), Eric Delbecque (politoloog), Antoine Jardin (socioloog), Camille Potier (advocaat), Bernard Rougier (oriëntalist) en Dominique Trinquand (generaal, ook goed bekend bij wie naar politieke debatten op Franse televisiestations kijkt).

Islamisme in België en Frankrijk

De analyses hebben natuurlijk betrekking op Frankrijk, maar de uitdagingen zijn gelijklopend met die in België. De grootste verschillen tussen Frankrijk en België zijn dat Frankrijk zich affirmeert als een uitgesproken seculiere staat (alvast toch in woorden, niet steeds in daden). Daarnaast wordt men in Frankrijk geconfronteerd met de problematiek van de banlieues, terwijl bijvoorbeeld in een stad als Brussel de problemen zich vooral situeren in de centrumgemeenten, en niet zozeer in de randgemeenten.

Neutraliseren van radicale islam

Om te beginnen maakt men in het boek een onderscheid tussen de islam en het islamisme. Het eerste zou geen probleem opleveren, het tweede wel. Met islamisme bedoelen de auteurs het omvormen van de mainstreamislam tot een politiek-totalitair project, waarmee met een verwijtende vinger wordt verwezen naar moslimbroeders en salafisten.

We moeten strijden tegen het islamisme, luidt de boodschap, maar niet tegen de islam op zich. Meer nog, we hebben precies de gematigde en verlichte moslims nodig om te kunnen strijden tegen dat islamisme. Er zijn al massa’s boeken over de radicale islam verschenen, stellen de auteurs, maar het aantal publicaties dat een poging doet om een strategie uit te werken om de radicale islam in Frankrijk te neutraliseren zijn gering. En daaraan wilden ze iets doen, zo zeggen ze.

Religie boven de staat

Het probleem kan niet onderschat worden. Béatrice Brugère: ‘Une étude publiée en décembre 2021, de l’Ifop pour la Licra, nous informe que 65% des lycéens musulmans en France déclarent que « si leur religion est la seule vraie religion, elle est au-dessus des lois de la République », quelques mois seulement après l’assassinat du professeur d’histoire-géographie Samuel Paty par un terroriste tchétchène islamiste, pour avoir montré des caricatures de Mahomet ».’

(‘Een in december 2021 gepubliceerde studie van het Ifop voor de Licra leert ons dat 65% van de Franse islamitische studenten verklaren dat, indien de islam de enige ware religie is, ze boven de wetten van de Republiek staat. En dat, nauwelijks een paar maanden na de moord op de leraar Samuel Paty door een Tsjetsjeense islamist, nadat die karikaturen van de profeet Mohammed had laten zien.’)

En ze voegt daaraan toe: ‘Il faudra pourtant attendre octobre 2017 pour que le gouvernement annonce un plan national de prévention de la radicalisation qui sera déployé seulement en février 2018 avec 60 mesures en 5 axes pour mobiliser et coordonner les acteurs de l’Etat, les collectivités et la société civile.’

(‘Nochtans moeten we wachten tot oktober 2017 alvorens de regering een plan aankondigt ter preventie van de radicalisering, bestaande uit 60 maatregelen en 5 pijlers, om alle spelers en partners van de staat, en de civiele maatschappij, te coördineren, en dat pas werd uitgevoerd in 2018.’)

Maar: ‘Les partisans de l’islamisme ont réussi à imposer le concept d’islamophobie pour nous paralyser dans notre action.‘

(‘De voorstanders van het islamisme zijn erin geslaagd om het concept van de islamofobie op te dringen, en dat om ons te ondermijnen in alles wat we ondernemen.’)

Verschil tussen islam en islamisme?

In zijn inleiding probeert Mohamed Sifaoui te preciseren wat het verschil is tussen islam en islamisme. Probleem is hier dat de grens tussen de twee uiteindelijk vaag is. Ook Sifaoui slaagt er niet in met stevige theologische funderingen en argumenten af te komen om dit onderscheid te kunnen doen aanvaarden door de doorsneemoslim in Frankrijk, om nog niet te spreken over niet-moslims.

Republikeinse waarden

Bernard Rougier is positief over de wet tegen het separatisme in Frankrijk. Dit is de wet die wil vermijden dat (sommige) moslims een parallelmaatschappij, of zelfs tegenmaatschappij, vormen, in strijd met de republikeinse waarden (zoals men dat in Frankrijk pleegt te noemen). Een dergelijke globale wet of plan ontbreekt overigens in België. En nu mogen de islamitische terroristische aanslagen van afgelopen jaren in Frankrijk dan al heel pijnlijk zijn, het grote probleem is de groeiende indoctrinatie van gewone moslims door islamisten in een aantal moskeeën, scholen, boekhandels, wijken, ngo’s, en natuurlijk op internet.

Rougier pleit er onder meer voor om imams op te leiden in Frankrijk. Nu hebben immers veel imams cursussen gekregen in het buitenland, met een waardensysteem dat niet steeds compatibel is met de republikeinse normen. Het is precies door het seculiere karakter van de Franse staat dat het opleiden van imams in Frankrijk nu wettelijk onmogelijk is.

De strijd tegen het moslimextremisme op internet moet opgevoerd worden. Dat was ook al een van de steeds terugkerende conclusies bij de vele analyses over de uit Europa vertrekkende Syriëstrijders. Tenslotte is Rougier ook voorstander van geografische mobiliteit van moslims, om tot meer gemengde buurten te komen en minder ghetto’s, daarbij blijkbaar vergetend dat je mensen niet kan dwingen om van wijk, gemeente of stad te veranderen.

Tegen de goddeloze samenleving

Nadjet Cherigui heeft enquêtes gedaan in probleembuurten, en doet daar uitgebreid verslag over. Je kan ze tot op zekere hoogte vergelijken met Hind Fraihi in België. Dat levert heel wat interessante, maar verontrustende info op. De obsessie met de hoofddoek is maar het topje van de ijsberg, stelt ze, en vaak zijn het vrouwen die de motor zijn tot radicalisering in families en wijken. In de probleemwijken heerst een grote sociale controle, en de Franse samenleving wordt daar gezien als vijandig omwille van haar ‘goddeloze’ karakter. ‘Aujourd’hui le séparatisme est une réalité’ (vandaag is het separatisme een realiteit), besluit ze.

Amélie Chelly probeert in het hoofd van radicale moslims te treden, en besteedt ruim aandacht aan het eschatologische karakter van de Syriëstrijders. Daarbij valt het haar op dat de rekruteerders van de Islamitische Staat (IS) een verschillend discours hebben gebruikt om westerse of oosterse buitenlandse jihadisten aan te trekken. De oorsprong van het verlangen naar martelaarschap ligt volgens haar in het sjiisme. (Minimaal 10% van de moslims wereldwijd is sjiiet, maximaal 90%, waaronder bijna alle Marokkanen en Turken, is soenniet.)

Maatregelen en wetgeving

Eric Delbecque geeft een overzicht van de uitgebreide Franse wetgeving om islamitisch en ander terrorisme de kop in te drukken. En die wetgeving is opvallend uitgebreid. Maar, stelt ook deze auteur, de echte uitdaging is om de islamistische indoctrinatie tegen te gaan. En dat is niet alleen een taak van politici, maar ook van leerkrachten, journalisten, imams, ngo’s, en ‘gewone’ moslims. En wat het gewelddadige aspect betreft zijn het nu vooral individuen (einzelgänger) die het grote probleem vormen. Niet zozeer organisaties. Nee, niet iedere radicale of reactionaire moslim wordt een terrorist, maar aan de basis van het gewelddadige jihadisme ligt wel een radicale religieuze ideologie. En daar maakt het geen bal uit of terroristen — alvorens ze tot actie overgaan — voordien nauwelijks een religieus of vroom leven hebben geleid, of niet.

Delbecque somt in zijn bijdrage een aantal tegenmaatregelen op, waarbij het opvalt dat sommige voorstellen toch nogal vaag zijn, en het niet steeds duidelijk is wie of wat die maatregelen moet uitvoeren.

Theologische hervorming

Jean-François Colosimo legt de vinger op de wonde: ‘Telle est donc la condition sine que non pour combattre à la racine la radicalisation islamiste : la réforme théologique de l’islam.‘

(‘De conditio sine qua non om de wortels van het islamitische radicalisme te kunnen bestrijden is een theologische hervorming van de islam.’)

Want ook al is er een verschil tussen islam en islamisme, men kan nu ook weer niet beweren dat de twee niks met elkaar te maken hebben. We kunnen daar zelfs aan toevoegen: sommige radicale moslimstandpunten vinden wel degelijk hun basis in het mainstream islamgedachtengoed, al dan niet in afgezwakte versie. (Bijvoorbeeld: Jezidische vrouwen tot slaaf maken, zoals IS deed, is niet wat de doorsnee moslim doet, maar slavernij wordt in de koran wel voorgesteld als de meest normale zaak van de wereld.)

‘Il est plus que nécessaire de sanctuariser l’école et de la mettre à l’abri des influences islamistes. Mais il ne faut pas s’y tromper, cela doit passer par une mobilisation générale et une réaffirmation du rôle de l’école de la République‘, stelt Mohamed Sifaoui in zijn bijdrage.

(‘Het is noodzakelijk om de scholen in ere te herstellen, en ze te beschermen tegen islamistische invloeden. Maar laten we ons niet vergissen, dat kan alleen maar gebeuren door een algemene mobilisatie, en een herbevestiging van de rol van de school in de Republiek.’)

Democratisch debat onder druk

En let op, stelt Colosimo in zijn conclusie, samen met Eric Delbecque, want ‘La liberté d’expression est mise en danger, le travail des médias est visé, l’indépendance des universités et le libre examen qui doit les animer est compromis, dès qu’il s’agit de l’islam politique, le débat démocratique est soumis à une pression constante.’

(‘De vrijheid van meningsuiting is in gevaar, het werk van de media wordt geviseerd, de onafhankelijkheid van universiteiten, en het vrije onderzoek dat daar moet heersen, wordt gecompromitteerd zodra het gaat over de politieke islam, het democratische debat wordt alsmaar onder druk gezet).

Comment vaincre l’islamisme reikt een aantal interessante pistes aan om een ideologisch tegenoffensief uit te bouwen tegenover de radicale islam. Maar om tot een coherente en volledige strategie te komen, is toch nog veel meer nodig.

Jean-François Colosimo

Hoe het islamisme overwinnen ?

Wat men niét zag in 1989