Nelson Mandela was een communist. Winnie Mandela was een moordzuchtige psychopate. Maar dat verdoezelt Jonny Steinberg in de nieuwe biografie: ‘Winnie and Nelson: Portret van een huwelijk.’

Dat Mandela een communist was – wat hij zelf ontkende, zegt RW Johnson uit Kaapstad. Johnson is ‘emeritus fellow’ van Magdalen College, Oxford. In 1961 was hij een van de weinige blanken op een vergadering die toegesproken werd door Nelson Mandela en hij is waarschijnlijk een van de zeldzame lui die nog leeft en de voorman hoorde voor zijn gevangenisstraf van 1964 tot 1990. RW Johnson bespreekt Steinbergs biografie: ‘Winnie and Nelson: Portrait of a Marriage’ in de ‘Literary Review’, een Engels literair maandschrift dat concurreert met ‘The Times Literary Supplement’ en ‘The New York Review of Books’. Johnson leeft midden in de totale mislukking van het Afrikaanse nationalistische project. Het ANC heeft Zuid-Afrika geplunderd en verwoest. Nelson Mandela veroorzaakte mee deze ramp, zonder dat het uiteraard zijn opzet was. RW Johnson: ‘Mijn overtuiging is dat hij nooit heeft begrepen tot wat zijn beweging in staat was. Hij reed op een tijger zonder te beseffen dat het een tijger was.’

Drugs en drank

Jonny Steinberg stopt zijn biografie dertig jaar geleden, in 1994, toen het ANC triomfeerde in de verkiezingen. Daardoor ziet hij veel over het hoofd: Nelson stierf in 2013 en Winnie in 2018. Hun huwelijk eindigde midden de jaren negentig, nadat Winnie door seriële ontrouw, drugs- en drankmisbruik op een late nachtelijke terugkeer het echtelijke bed bevuilde met haar uitwerpselen, maar zij bleven verbonden.

Twee facetten van de Mandela’s worden verdoezeld en Johnson levert de bewijzen. Biograaf Steinberg noemt Nelson een kortstondige communist in 1960. Bullshit, belachelijk, aldus de bespreker in Literary Review: ‘Jaren voor 1960 stond Nelson extreem dicht bij Michael Harmel, de feitelijke leider van de South African Communist Party (SACP) en de rijzende sterren van de SACP, Joe Slovo en zijn vrouw Ruth First. Bij het huwelijk van Winnie en Nelson in 1958 waren de Harmels, Slovo en First bij de weinige genodigden. Voor mij staat het vast dat Nelson op dat ogenblik reeds een geheim lid was van de SACP.’

Sterker, Nelson was niet zomaar een lid, hij zetelde in het centraal comité van de partij. Toen Umkhonto we Sizwe (MK) werd opgericht om gewapend te vechten tegen het apartheidsregime, was het voor honderd procent een deel van de SACP. Het ANC adopteerde nadien MK, maar van bij het begin was Nelson de chef van de gewapende verzetsgroep. Johnson: ‘Dat leiderschap zou onmogelijk geweest zijn zonder dat de SACP wist hoe Nelson een overtuigde communist was.’

Een falende mens

Nelson Mandela loog steevast over zijn SACP-lidmaatschap, tegenover zijn biograaf Anthony Sampson, en tegenover de schaduwschrijver van zijn autobiografie. Terzijde: Nelson die een vrouwengek was, zoals Winnie een mannengek, zei meermaals tegen zijn onnoemlijk vele bewonderaars: “Ik ben een falende mens, zoals iedereen”. Zijn heldhaftigheid en vaak nobele houding bracht mee dat niemand dat geloofde. Wat beter zou geweest zijn.

Winnie wordt ontzien door biograaf Steinberg. Hij schrijft wel dat zij loog over alles, inbegrepen haar kindertijd. Mevrouw Mandela was psychologisch gestoord en zwaar misbruikt door het apartheidsregime. In 1983 vermoordde zij bijna twee negenjarigen die buiten haar huis speelden omdat haar jonge kleinkind hen beschuldigde van diefstal. Eenmaal haar beruchte jeugdbende, het zogenaamde ‘voetbalteam’, gevormd was, liet ze kinderen naar haar huis brengen om ze spionnen van de apartheid te noemen en tot bloedens toe te laten afrossen. Johnson: ‘Met eigen ogen en oren heb ik Winnie dat bevel weten geven.’ Acht tot zestien kinderen werden door haar ‘voetballertjes’ gedood. Johnson: ‘Winnie was een moordenaar en hoorde thuis in een psychiatrische instelling, niet in een gevangenis. Nelson zelf, lang voor het einde, geloofde dat zij gek was geworden.’

Jonny Steinberg schrijft geen hagiografie, geen heiligenleven over Nelson en Winnie. Wat hij vertelt over haar drugsgebruik, alcoholisme en liederlijkheid is hartverscheurend. Maar hij verzwijgt het communisme van Nelson Mandela en de bloedlust van zijn ex.

De Nederlandse vertaling van het boek is hier te koop.

Joe Slovo

De communistische heilige Nelson Mandela

Desmond Tutu: een reus op lemen voeten?