Het is niet zeker of Poetin het bevel gaf Aleksej Navalny te vermoorden of dat hij van de poging wist en het liet gebeuren. Het kan ook dat hij het gewoon achteraf vernam. Eén zaak is zeker: indien het waar is dat de geheime dienst FSB een moordpoging ondernam, dan is Poetin politiek verantwoordelijk.

Ze keken in elkaars ogen

Op 17 maart antwoordde president Biden op vraag van een journalist of Poetin een moordenaar was met een duidelijk ‘ja’. Hij refereerde natuurlijk aan Navalny die Poetin steeds opnieuw ‘moordenaar’ noemt. Biden kondigde ook meteen aan dat hij Rusland zou straffen met een reeks sancties.

Eerder had president Obama in maart 2011, na een ontmoeting met Poetin gezegd: ‘Ik keek in zijn ogen en zag zijn ziel.’ Toenmalig vicepresident Biden beweert toen ook Poetin in de ogen te hebben gekeken en gezegd te hebben: ‘Ik kijk in je ogen en ik zie geen ziel’. Waarop Poetin zou geantwoord hebben: ‘We begrijpen elkaar.’ Een cynische conversatie tussen twee ego’s?

Poetins reactie

‘Poetin moordenaar’ werd in Moskou niet goed ontvangen. Poetin riep zijn ambassadeur Anatoli Antonov uit Washington voor overleg naar Moskou terug om een onomkeerbare verslechtering van de relaties te voorkomen. Poetin verweet Biden dat hij een kinderspelletje speelde: ‘Alles wat je zegt ben je zelf’. Hij wenste de 78-jarige Biden een goede gezondheid toe en beweerde dat te doen zonder ironie of een poging om grappig te zijn. Vyacheslav Volodin, de voorzitter van de Doema, het Russische parlement, noemde de uitspraak van Biden een hysterische aanval op Rusland uit zwakte. Poetin wees er ook op dat de Amerikanen hun autochtone bevolking bijna hadden uitgeroeid en dat de twee overbodige atoombommen in 1945 op Japan één gigantisch bloedbad hadden veroorzaakt.

Hij zocht compensatie en liet zich op een massabijeenkomst om de zevenjarige aansluiting van de Krim bij Rusland te vieren uitvoerig toejuichen. Hij stelde voor een openbare videoconferentie met Biden te organiseren, maar de VS wezen deze suggestie prompt door de af. Ondertussen geloven nog maar 12% van de Russen dat het Westen respect heeft voor hun vaderland en 18% dat het Westen hen vreest.

De eeuwige vijandschap

Misschien is de voornaamste reden waarom het Amerikaans establishment de outsider Trump niet aanvaardde, het feit dat hij de klassieke vijandschap met Rusland niet verder wou zetten. President Trump streefde naar een, niet noodzakelijk vriendschappelijke, maar wel werkzame relatie. Daarom werd hij vanaf de eerste dag geboycot en ervan verdacht dat hij met Poetin onder één hoedje speelde. Men zag hem als een handpop van Poetin! Tot zijn laatste dag in het Witte Huis moest hij die beschuldiging aanhoren. Zelfs tijdens zijn laatste verkiezingscampagne werd hij volgens de Amerikaanse geheime diensten grootschalig door de Russen geholpen. Dit is eerder onwaarschijnlijk en helemaal niet bewezen. Maar het is bon ton in Washington om dit te beamen. In die omstandigheden was het voor Trump onmogelijk een normale relatie met Poetin uit te bouwen.

Journalist Bill O’Reilly zei ooit eens aan president Trump: ‘Poetin is een moordenaar.’ Waarop hij antwoordde: ‘Er zijn heel wat moordenaars. Wij hebben ook heel wat moordenaars. Denk je dat ons land zo onschuldig is?’

Het is een raadsel waarom ‘deep America’ aan die Russenhaat blijft vasthouden nu China zowel economisch als diplomatiek vele malen sterker is dan Rusland. China is bovendien de enige nog marxistische grootmacht. Maar dat laatste feit houdt geen bedreiging in, want China wil het eigen systeem niet verspreiden. In tegenstelling tot vroeger, willen de Russen dat ook niet meer.

De Russen eisen erkenning en respect

Rusland wil erkend worden als een militaire grootmacht en kunnen meebeslissen over de toekomst van de wereld. Het wil respect afdwingen als het grootste land ter wereld en als een even gevaarlijke kernmacht als de Verenigde Staten. De Russen zien hun cultuur als een van de grote wereldculturen en hun natie als de overwinnaar die de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog op de knieën heeft gedwongen. Deze erkenning wil president Biden hen in tegenstelling tot Trump niet geven.

Het Amerikaanse industrieel-militair-intellectueel complex, waar Trump zeer duidelijk niet toe behoorde, is nog niet uit zijn Koude Oorlogsmodus geraakt. Die Koude Oorlog was naast een strijd om invloed en een bewapeningswedloop ook een cultuurstrijd. De protestantse Amerikaanse kapitalisten en de orthodox-leninisten konden elkaar onmogelijk begrijpen. Beiden wilden hun systeem en ideologie uitdragen en botsten op elkaar.

De Verenigde Staten hebben een oorlog nodig

Anderzijds voeren de Verenigde Staten sinds 1941 permanent oorlogen of ersatz oorlogen zoals de Koude Oorlog. Het lijkt alsof hun systeem niet verder kan functioneren zonder. De elite denkt op die manier de Amerikaanse superioriteit te bevestigen.

Maar zelfs in het licht daarvan was de recente uitspraak van Biden over Poetin toch wel zeer uitzonderlijk. Nooit eerder heeft een Amerikaans president een Russische leider in het publiek voor moordenaar uitgescholden. Zelfs de massamoordenaar Stalin kreeg die beschuldiging niet. Amerikaanse regeringsleiders hielden zich aan de diplomatieke etiquette. Maar die is nu fel aangetast door de sociale media. Staatshoofden twitteren erop los en niet altijd in diplomatieke taal.

Voordelen van de woordenwisseling

Bovendien was Bidens uitspraak vooral bedoeld voor binnenlands gebruik. De Amerikaanse buitenlandse politiek is de verlenging van de binnenlandse. Biden wou bevestigen dat hij uit het goede hout is gesneden. Hij is niet bang voor Poetin en zal hem en Rusland blijven bestrijden. Dit betekent niet dat hij niet ingestemd heeft met de vijfjarige verlenging van het New Startverdrag. Ook zal hij samen met Poetin en andere landen Iran trachten te beletten atoomwapens aan te maken. Anderzijds wil hij uitdrukkelijk dat Duitsland afziet van de afwerking van de Nord Stream 2 gaspijplijn. Amerikaanse firma’s die eraan medewerken mogen zich aan zware sancties verwachten. Hij wil niet dat de gasbevoorrading van Europa afhankelijk is van Rusland. Integendeel, die eer moet aan de Verenigde Staten toekomen. Merkel biedt tegenstand en wil voorlopig niet buigen.

Ook Poetin heeft enig voordeel aan de woordenwisseling. De Russische leider komt eruit tevoorschijn als de tegenstander bij uitstek van de Amerikaanse president. Hij is niet bang van hem en dient hem vanuit de hoogte van antwoord. Bovendien daagt hij hem uit en durft Biden op die uitdaging niet in te gaan. ‘Poetin is een ware held en leider.’

Gevaarlijke spelletjes

Zijn deze diplomatieke spelletjes niet gevaarlijk? Rusland beschikt over een trefzeker atoomarsenaal. Het komt erop aan met een eerste klap (first strike) de atoomwapens van de vijand uit te schakelen. Dit vraagt stalen zenuwen bij een escalerend conflict. In november 1983 was het bijna zover. De Russische leider Joeri Andropov, in de war gebracht door de dreigende taal van president Reagan, dacht dat de Amerikanen en Britten onder voorwendsel van grote maneuvers zouden aanvallen. Het kwam er dus op aan sneller te zijn.

Thatcher en Reagan waren zich daar niet van bewust tot de dubbelspion Oleg Gordievsky hen van deze gevaarlijke situatie op de hoogte bracht. Onmiddellijk werden de maneuvers op een dusdanige manier ingeperkt dat de Sovjets niet meteen meer het allerergste vreesden. Weinigen in ons land waren van deze situatie op de hoogte. Ik kende de paniekstemming in het Russische kamp en herinner me dat ik angstig was en bekommerd om het lot van mijn twee kleine kinderen. Ik sprak er met niemand over, want het was onnodig mensen ongerust te maken. Niemand kon er iets aan doen en nergens in de wereld was je veilig.

Joeri Andropov

De dictator in zijn wolfschans

Is Poetin een moordenaar?