De Franstalige openbare omroep RTBF voerde meerdere maanden onderzoek naar de aanwezigheid van PFAS in en rond Chièvres, in de provincie Henegouwen. Daar wordt al sinds 2017 in de bodem een te hoge concentratie van de potentieel kankerverwekkende chemische groep van de poly- en perfluoralkylstoffen vastgesteld. Vorige week donderdag zond de omroep zijn onderzoeksbevindingen uit op tv.

Alles begint eigenlijk met een Amerikaans onderzoek in 2017. In Chièvres ligt een belangrijke Amerikaanse luchtmachtbasis. In dat jaar voeren de Amerikanen officieel voor het eerst een onderzoek uit naar de bodem. PFAS zitten namelijk in blusschuim, wat vaak wordt gebruikt op luchthavens.

De Amerikanen stellen een te hoge concentratie vast: tot 94 nanogram (ng) per liter. Een overschrijding van de toenmalige Amerikaanse norm van 70 ng per liter. Zij brengen hiervan de Waalse drinkwatermaatschappij SWDE op de hoogte. Die laat de Amerikanen weten dat het drinkwater conform de Waalse wetgeving is.

De Amerikanen delen vanaf dat moment flessenwater uit aan hun manschappen.

Tot 2021 wachten

De Waalse autoriteiten zijn vanaf dan op de hoogte, maar doen niets omdat er in Wallonië op dat moment geen duidelijke wetgeving noch urgentie is over PFAS. Het duurt tot 2021 vooraleer het potentiële probleem ernstig wordt genomen. In de zomer van dat jaar interpelleert Waals PTB-PVDA-parlementslid Jori Dupont de nieuwe minister van Leefmilieu, Céline Tellier (Ecolo). Die laat al enkele dagen later onderzoeken uitvoeren.

In het najaar van 2021 is die studie klaar. Tellier toont zich verzekerd: de normen worden met 87 ng per liter water niet overschreden. Maar op dat moment bestaan er dus geen Waalse normen voor PFAS in het drinkwater. Tellier beroept zich op een toekomstige Europese richtlijn die Wallonië vanaf 2026 in wetgeving zal omzetten. Vanaf dan is maximaal 100 ng PFAS per liter drinkwater toegelaten.

Een ander probleem: het door Tellier bestelde onderzoek peilt slechts naar de aanwezigheid van zes van de meer dan twintig potentieel schadelijke PFAS. Met andere woorden: als zes stoffen al voor bijna 100 nanogram per liter zorgen, dan wordt de 2026-norm zeer waarschijnlijk wél flagrant overschreden. Tellier beveelt vanaf dan elke maand een onderzoek aan naar de aanwezigheid van PFAS in het drinkwater.

Boven de 2026-norm

In de periode tussen het najaar van 2021 en het voorjaar van 2023 worden er in bijna alle meetpunten in en rond Chièvres veel te hoge concentraties PFAS aangetroffen, ruim boven de 2026-norm. De RTBF heeft tijdens zijn onderzoek een mediaanconcentratie van alle stalen laten berekenen door de Universiteit van Luik: 282 nanogram per liter drinkwater, zo luidt het verdict. Bijna drie keer meer dan vanaf 2026 toegelaten.

Wat kwaad bloed zet, is dat Tellier al die tijd op de hoogte was dat het probleem veel ernstiger was dan gedacht, maar dat de betrokken gemeenten en hun inwoners hier niet van op de hoogte werden gesteld. De RTBF ontdekt de precieze omvang van de resultaten pas in het voorjaar van 2023, na een WOB-verzoek (Wet Openbaarheid van Bestuur, nvdr). Pas dan worden de betrokken gemeenten op de hoogte gebracht.

Koolstoffilters

De betrokken gemeenten vragen onmiddellijk actie. Voor hen is het drinkwater een te groot risico geworden en moeten de inwoners minstens weten dat er een mogelijk probleem is, zodat zij zelf kunnen kiezen of ze nog langer water uit de kraan willen drinken.

Maar de SWDE sust: ‘Het water voldoet aan alle geldende normen. Dit probleem bestaat alleen met een norm die nu nog niet van kracht is’, verklaart Benoît Moulin, de woordvoerder van de SWDE.

De SWDE plaatst in de loop van 2023 koolstoffilters in de drinkwaterputten. De resultaten zijn vanaf dan bevredigend: de maximale norm van 100 nanogram wordt niet meer overschreden. Eind goed, al goed?

Neen. Want de PFAS-discussie evolueert razendsnel. Dat komt omdat landen als de VS en Denemarken op dit moment nog veel strengere normen zijn gaan hanteren; respectievelijk vier en twee (!) nanogram per liter water.

Halle

Vlaanderen was van deze potentiële contaminatie op de hoogte, zo blijkt uit verklaringen van Vlaams leefmilieuminister Zuhal Demir. Zij stelde in Halle aan de taalgrens al vanaf 2022 te hoge concentraties vast in drinkwater dat uit Wallonië kwam en stuurde die bevindingen ook naar Céline Tellier en Brussels minister Alain Maron (Ecolo).

Tellier moet zich deze week verantwoorden in het Waalse parlement.

De situatie vertoont gelijkenissen met het PFAS-dossier in de Antwerpse Haven. Ook daar heeft de Vlaamse overheid een hoge concentratie niet onmiddellijk aan omwonenden gemeld. Deels komt dat omdat de wetenschappelijke inzichten over de echte schadelijkheid van PFAS niet vaststaan. Uit voorzichtigheid hanteren sommige landen daarom strengere normen. Sommige Waalse medici pleiten daarom nu al voor een nultolerantie voor PFAS.

Jori Dupont

Ook Wallonië heeft nu zijn PFAS-schandaal