De nederlaag van de socialistische kandidaat, Lionel Jospin, in de Franse presidentsverkiezingen van 2002 was niet zozeer die tegen Jacques Chirac, maar die tegen Jean-Marie Le Pen. Omdat hij derde werd in de eerste ronde kwam hij er in de tweede rond niet aan te pas. Hij, de premier, na Le Pen… De vernederde Jospin verlaat definitief de politiek. Niet evident bij de PS wie hem moet opvolgen.

Het verlies van arbeidersstemmen

De socialisten komen in een gezinsdrama terecht. François Hollande is sinds 1978 de partner van Ségolène Royal. Ze zijn niet getrouwd, maar hebben wel samen vier kinderen. Al in 2005 schuift het PS-bestuur zijn secretaris-generaal Hollande naar voor als presidentskandidaat voor 2007.

Maar de ambitieuze Ségolène blijkt populairder bij de partijleden. De woedende Hollande neemt ontslag als partijleider. Hij steunt openlijk Martine Aubry, tegenkandidate van zijn partner Ségolène. Toch wordt Ségolène Royal de socialistische presidentskandidate.

Royal is er zich goed van bewust dat de PS arbeidersstemmen verliest. Ze probeert daaraan te verhelpen door te werven bij de migranten en te pleiten voor ‘métissage’, bastaardering. ‘Ik wil dat in het Frankrijk van tegenwoordig bastaardering geen deuren meer dicht doet, maar ze juist opent. […] De dingen zullen veranderd zijn als men de verschillen zelfs niet meer ziet, als men zelfs niet meer praat over de diversiteit van de origines.’

Tijdens de campagne spreekt ze van ‘La France métissée qui nous fera tous avancer’, het verbasterde Frankrijk dat ons allemaal vooruit zal doen gaan. En ze belooft te zullen zijn ‘la Présidente de la France métissée’. Haar grote vergissing is te veronderstellen dat de gemiddelde moslimmigrant van een métis-toekomst droomt… Ségolène Royal verliest de presidentsverkiezingen, de gaullist Nicolas Sarkozy verslaat haar probleemloos.

‘Ik heb François Hollande gevraagd onze woning te verlaten’

Voorafgaand aan de verkiezingen zet Ségolène Royal haar gezin en haar stabiele relatie met François Hollande dik in de verf. Ze sprak zelfs over een mogelijk huwelijk. Maar op de avond van haar nederlaag in de presidentsrace kondigt ze haar ‘scheiding’ van Hollande aan. Verrassend brutaal zelfs: ‘Ik heb François Hollande gevraagd onze woning te verlaten, zijn sentimenteel avontuur, dat nu te kijk staat in boeken en bladen, langs zijn kant te beleven…’

Zowel Hollande als Royal komen uit een voor socialisten atypisch milieu. Zij uit een gezin van acht, in een familie van generaals en andere hoge officieren. Hij uit een katholiek doktersgezin, jongste zoon van een specialist neus-keel-oren met een privékliniek. Vader Hollande was in 1959 en 1965 kandidaat op een extreemrechtse lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen in Rouen en stond bekend als OAS-aanhanger.

François en Ségolène ontmoeten elkaar op de prestigieuze École nationale d’administration (ENA), de elitehogeschool die officieel toegang geeft tot de hoogste functies in de Franse administratie. En in de praktijk ook tot de hoogste posten in de politiek. Hollande had al een aantal universitaire diploma’s aaneengeregen (rechten, politicologie, handelswetenschappen). Zij doet het minstens evengoed (economie en twee masters in politicologie).

De doodgravers van de PS

Het koppel staat model voor de afkeer van de PS van de arbeidersbeweging. Als links-liberale progressisten zullen ze doodgravers van de PS zijn. En uitstekende wegbereiders van Macron. François Hollande was al vroeg een theoreticus van het modieuze ’linkse reformisme’ naar het model van Tony Blair. Een ander idool van Hollande is de socialistische politicus Jules Ferry (1832-1893), een overtuigd kolonialist. Als minister van Onderwijs was hij de onderdrukker van elke vorm van onderwijs in minderheidstalen. Zijn jakobijns doel: het uitroeien van regionale identiteiten. De dag dat hij president wordt, brengt Hollande openlijk hulde aan Jules Ferry bij diens monument in Parijs, aan de Jardin des Tuileries.

Als gewezen deelgenoot van het programma ‘Young Leaders’ van de French-American Foundation is Hollande altijd sterk pro-Amerikaans geweest. Ongezien is dat hij in 2006 naar de Amerikaanse ambassade stapt, achter de rug van president Chirac, om er schande te spreken over diens oppositie tegen de Amerikaanse inval in Irak.

DSK en de Parti de Gauche

Intussen heeft de PS met een nieuwe afsplitsing te maken. De gewezen socialistische minister Jean-Luc Mélenchon verlaat einde 2008 de PS en richt de Parti de Gauche op. Hollande maakt zich op voor de presidentsverkiezingen van 2012.

In de opiniepeilingen wordt hij met vlag en wimpel voorbijgestoken door Dominique Strauss-Kahn, patron van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Maar dan explodeert de ‘affaire DSK‘. De bankier wordt in mei 2011 in New York gearresteerd op beschuldiging van seksuele agressie. Zo wordt toch Hollande de socialistische presidentskandidaat. Hij haalt het nipt van de zittende president Nicolas Sarkozy met 51,64%.

Opmerkelijk is wel dat nieuwkomer Mélenchon in de eerste ronde 11% haalt. Nog beter scoort de nieuwe voorzitster van het Front National, Marine Le Pen, die haast 18% neerzet. De PS heeft nu twee ernstige concurrenten die in haar vijver vissen. Ze maakt het hun ook niet moeilijk: vanaf 2014 neemt ze een ‘sociaalliberale bocht’. Symbolisch daarvoor staat de benoeming van ene Emmanuel Macron, medezaakvoerder van de Bank Rothschild, tot minister van Economie.

Hollande had in zijn campagne herhaaldelijk gesproken van ‘mijn echte tegenstander… de financiële wereld’. Nu spreekt een van zijn ministers (Michel Sapin) over ‘onze vrienden van de haute finance’. De fiscale politiek van de nieuwe regering is duidelijk: de middenklasse aanpakken. De btw-voeten stijgen van 7 naar 10% en van 19,6 naar 20%, tegen alle verkiezingsbeloften in. In 2013 krijgen 840.000 gezinnen die voordien vrijgesteld waren van belastingen voor het eerst een belastingaanslag in hun bus.

Afgang van Hollande

De lijst van flaters van Hollande wordt in lengte alleen overtroffen door die van zijn gebroken verkiezingsbeloften. Socialistische kiezers ontdekken dat ze een liberale president hebben. En zelfs niet eens dat. Zijn beleid is volkomen incoherent. Hollande tuimelt naar beneden in alle peilingen.

Hij werd in 2012 verkozen met 51,64%. In 2014 blijkt zijn populariteit te zijn gedaald tot 13 à 19%, naarmate het peilingsinstituut. L’Express (6 mei 2013) ziet hiervoor vijf redenen: gebrek aan duidelijk beleid, gebrek aan gezag, gebrek aan een duidelijke ideologische lijn, verzet van een deel van de bevolking tegen het homohuwelijk, en vooral: het niet nakomen van socio-economische beloften.

Het gaat verder bergaf: indien Hollande zich in 2017 opnieuw kandidaat stelt voor het presidentschap dan zou hij kunnen rekenen op 7% à14% van de stemmen. Mélenchon van de Parti de Gauche komt er in de opiniepeilingen vaak beter uit dan Hollande. En dan de ontknoping, ongezien in Frankrijk: de zittende president durft de volgende verkiezingen niet aan en ziet af van een tweede termijn.

De afgang van de PS bij de presidentsverkiezingen van 2017 is volledig: zelfs met de steun van de Groenen haalt de socialistische kandidaat Hamon maar een povere 6,36% binnen. De vijfde plaats. Macron wordt president. Bij de parlementsverkiezingen komt de PS op als La Gauche parlementaire. Ze verliest 269 zetels en houdt er slechts 45 over. Ook Hamon is zijn zetel kwijt. Dat brengt hem op het originele idee om af te scheuren van de PS. Bij de Europese verkiezingen van 2019 behaalt hij 3,3%, waarna hij de politiek verlaat.

De rest-PS verkoopt in december 2017 haar prestigieuze zetel in de rue de Solférino.

De cijfers

In 1946 telt de PS (toen nog SFIO) 350.000 betalende leden. In 2016 beweert ze er nog 120.000 te hebben, maar het criterium ‘lidmaatschap’ is opportunistisch gewijzigd. Wordt als lid beschouw, wie de laatste vijf jaar minstens één keer zijn bijdrage betaalde…

Houdt men het bij de norm van vroeger, dan is het ledenaantal van de PS gezakt tot 42.300. Sindsdien weigert de PS nog te communiceren over haar ledental. Volgens insiders zouden het er tussen de 12 en de 15.000 zijn.

De ideologische mutatie

Waarom is de PS doorheen de jaren ideologisch zo vatbaar geworden voor liberaal gedachtegoed? Daarvoor zijn drie oorzaken.

De eerste is een algemene, wereldwijde verschuiving van de aandacht van het sociale naar het economische. Dat fenomeen is een gevolg van de toenemende welvaart en doet zich voor vanaf 1960. Het is niet meer ‘iedereen het zijne’, ook niet meer ‘iedereen gelijk’, maar ‘ik wil zoveel mogelijk van de nieuwe welvaart, desnoods ten koste van jou, sorry’. Er is immers toch ‘genoeg voor iedereen’, luidt de morele vergoelijking. Dat zong Peter Koelewijn in 1976.

Die mutatie van socialisme naar liberalisme wordt in Frankrijk ideologisch voorbereid door de Club Jean Moulin (1958-1970). In 2008 neemt een andere club, Terra Nova, die draad weer op. Van socialisme is geen sprake meer. Ze noemt zich onomwonden ‘La fondation progressiste’. Op beleidsniveau wordt dit alles het meest sprekend belichaamd door Tony Blair, Brits premier van 1997 tot 2007. Zijn verkiezingsresultaten doen overal socialistische politici watertanden.

Failliet van het communistische systeem

Tweede oorzaak: vanaf Leonid Brezjnev, die de Sovjet-Unie regeerde van 1964 tot 1982, wordt het failliet van het communistische systeem duidelijk. In 1989 volgt de volledige ineenstorting. Welke socialist durft nog de rode staatseconomie verdedigen? Het liberale marktkapitalisme lijkt proefondervindelijk superieur. Voor vele socialisten is er ‘geen alternatief meer’.

Ten derde zien we vanaf de jaren 1960 tegelijk een inkrimpen van de arbeidersklasse en (paradoxaal genoeg) een toevloed van ‘gastarbeiders’. De socialistische partijen zien hun traditioneel kiespubliek slinken. Ze zoeken ‘un prolétariat de rechange’, een vervangproletariaat.

Naar het cynische woord van de Duitse communistische auteur Bertolt Brecht: ‘Het volk heeft het vertrouwen van de regering vergooid. Zou het niet simpeler zijn dat de regering het volk ontbond en een ander volk koos?’ Dus wedden de socialisten op de migranten, hoe meer hoe liever. In Frankrijk doopt de Parti de Gauche zich om tot La France insoumise (het onwillige Frankrijk) en wordt de facto de eerste migrantenpartij. In concurrentie met de Groenen weliswaar.

In 2022 zijn er opnieuw presidentsverkiezingen in Frankrijk. Het is niet eens zeker of de PS nog een kandidaat zal voorstellen.

Jules Ferry

28 juli. Net binnen: Anna van Kleef overleden, de vrouw die Hendrik VIII overleefde

Het socialistische gezinsdrama, het einde van de PS