België is bij de tweede covid-19-golf alweer zeer zwaar getroffen. Het valt te verwachten dat we binnenkort definitief Tsjechië zullen inhalen in de wereldrangorde van 14-daagse besmettingen per 100.000 inwoners. Zodoende zullen we afgetekend op plaats 1 prijken.

Daarmee wordt het patroon van de eerste golf bevestigd. Wat het aantal besmettingen per miljoen inwoners betreft, staan we inmiddels op plaats 9. Qua covid-19-doden per miljoen inwoners zijn we zelfs afgetekend de slechtste leerling van de Europese klas. En behoren we tot de top drie van de wereld. Samen met ministaatje San Marino en ontwikkelingsland Peru.

Gezien ons gezondheidssysteem momenteel helaas overspoeld wordt met covid-19-patiënten, dreigen we de komende weken bovendien nog stevige ‘progressie’ te maken in die laatste wereldrangorde. Wie weet, misschien belanden we ook daar uiteindelijk op een afschuwelijke eerste plaats. Om het met de gevleugelde Verhofstadt slogan te zeggen: Only in Belgium. Het is inderdaad een heel bijzonder landje. Misschien zelfs iets te bijzonder.

Duizend-en-één factoren

Het aantal factoren dat de positie van een land in covid-19-rangordes bepaalt, is ongetwijfeld heel groot. Een ervan is even evident als simpel. Wie meer test en accurater of strenger is in het tellen van covid-19-doden, zal het slechter doen. Dat verklaart allicht deels het grote ‘succes’ van landen als Bangladesh of Zambia (die weinig testen). Of het echter ook een belangrijke verklarende factor is voor de rampzalige Belgische cijfers, zoals sommigen beweren, lijkt me zeer twijfelachtig.

We staan trouwens pas op plaats 20 in de wereldrangorde wat aantal tests per miljoen inwoners betreft. Verder doen we het slechter inzake covid-19-doden dan inzake besmettingen (en zoveel meer covid-19-doden tellen we nu wellicht ook weer niet).

Drie categorieën

De andere factoren kunnen we in drie groepen onderverdelen. Factoren die bepalen hoe snel het coronavirus zich van nature (zonder ingrepen) verspreidt in een bepaalde populatie. De snelheid en doortastendheid waarmee het beleid reageert op die verspreiding. En de mate waarin dit beleid gevolgd en afgedwongen wordt.*

In een notendop. Het virus circuleert in België allicht makkelijker dan in de meeste andere Europese landen (relatief hoge bevolkingsdichtheid, open en centraal gelegen, etc.). Die factor wordt echter verzwaard door een op zijn zachtst gezegd zeer middelmatig beleid. En misschien vooral door een slechte naleving van de coronaregels.

Waar ons beleid en de navolging ervan dus een stuk beter zouden moeten zijn dan in veel andere landen, zijn beide in werkelijkheid een stuk slechter. Dat is in wezen de verklaring voor het Belgische fiasco.

Een quasi-‘failed state’

Wat dat falend beleid betreft, zijn een paar oorzaken genoegzaam bekend. Slechte en complexe bevoegdheidsverdelingen en een zwakke en onbekwame noodregering (Wilmès 1). Die zijn de exponent van de langdurige formatiecrisissen waarvoor België inmiddels berucht is (dat België ook wereldrecordhouder is qua regeringsformaties, is natuurlijk geen toeval).

Ook een te groot vertrouwen in mondmaskers moet wat mij betreft vermeld worden. Wellicht zorgen ze er enkel voor dat het iets langer duurt vooraleer iemand besmet raakt in een bepaalde situatie, of anderen besmet.

Naast het feit dat het beleid niet confederaal was en is, maar de pandemie wel. Wallo-Bruxelles moest gezien zijn sterk oplopende besmettingscijfers al minstens een maand geleden een veel strenger pandemiebeleid hebben dan Vlaanderen (dat echter zelf ook faalde). Minder bekend is de naäapfactor. België volgt grosso modo het pandemiebeleid van zwaarder wegende buurlanden (in het bijzonder Frankrijk). Ook al hebben wij dus eigenlijk een strenger beleid nodig.

Wat het navolgen van de regels betreft, kan natuurlijk naar de egoïstische (?) plantrekkerij van de Belgen gewezen worden. Die is op haar beurt echter naar alle waarschijnlijkheid in hoge mate een exponent van het relatief geringe vertrouwen van de Belgen in de overheid. Wat dan weer eigen is aan ‘failed states’.

Frappant, in dit verband, is dat Wallonië een veel lagere bevolkingsdichtheid heeft dan Vlaanderen (205 versus 487) maar toch bijna drie keer meer besmettingen heeft per 100.000 inwoners. De Latijnse slag zal daar wel voor een stuk tussen zitten, maar het vertrouwen in politici is er ook een heel stuk lager dan in Vlaanderen.

‘Ils jouent au peuple’

Het is bekend dat kunstmatige staten vaak falen. Dat is natuurlijk precies wat men al van in 1830 over België zegt. ‘Les Belges! On appelle ça un peuple!’, schamperde de Franse liberale politicus François Guizot bijvoorbeeld in 1838. ‘C’est à dire qu’ils jouent au peuple.’ De historicus Jules Michelet noemde België een Engelse uitvinding. Er heeft nooit een België bestaan en het zal ook nooit bestaan: ‘Il y a eut et il y a toujours des Pays-Bas. Et ces pays resteront toujours au pluriel.’ Twintig jaar later was Bismarck er nog altijd van overtuigd dat ‘België op lange termijn geen leefbare staat is.’

De Belgische, liberale nationalisten stelden daar een uit de kluiten gewassen, maar aanvankelijk Francofoon natieproject tegenover, met kunstenaars en ambtenaren in de frontlinie (of de geschreven media toen ook al financieel verwend werden, is me niet bekend).** Met als averechts effect dat het Nederlandstalige en het Franstalige België uiteindelijk nog verder uit elkaar dreven.

Belgen blijven landje spelen

Toch blijft het gros van de Belgen hardnekkig doen alsof ze in een (federaal) land leven. Dat zien we ook nu weer. De Vlaamse media minimaliseren bijvoorbeeld systematisch het gigantische verschil tussen Vlaanderen en Wallo-Bruxelles. Het is ‘marginaal’, beweerde Liesbeth Van Impe onlangs in een editoriaal. Haar krant munt ook uit in het publiceren van covid-19-kaartjes van België waarop het verschil niet zichtbaar is (bijvoorbeeld door te focussen op de wekelijkse procentuele groei per provincie in ziekenhuisopnames).

De strengere regels die Wallo-Bruxelles onlangs rijkelijk laat invoerde, worden dan weer (of bijgevolg) bekritiseerd. Bouchez vond het niet kunnen. Van Ranst noemde het een ‘hutsepot’. Het zou geen volwassen federalisme zijn. Ook Ivan de Vadder neemt de gelegenheid te baat om te insinueren dat de federale sokkel (die niets zou kunnen opleggen) versterkt moet worden. Of dat ook strookt met zijn journalistieke functie, is natuurlijk een andere vraag.

De gevolgen

Wat me tot slot bij de gevolgen van het Belgische covid-19-fiasco brengt. Wat dat betreft, moeten we ons niet de minste illusie maken. Er bestaat al een covid-19-Kamercommissie, maar ze wordt voorgezeten door een Open VLD’er.

Er komen ongetwijfeld ook nieuwe oproepen tot een versterking van de federale sokkel. Hoe slechter België presteert, hoe hardnekkiger de Belgen landje spelen. En hoe fanatieker ze ‘nationalistische’ spelbrekers viseren (ongeveer zoals hoe meer mondmaskers falen om het virus een halt toe te roepen, hoe meer en hoe fanatieker men ze aanraadt).

* Daarnaast zijn er natuurlijk ook nog eens factoren die determineren hoeveel doden een bepaalde besmettingsgraad veroorzaakt (de ‘case fatality rate’ en de ‘infection fatality rate’). Genetica zou daarin een rol kunnen spelen, naast bijvoorbeeld bepaalde inentingen uit het verleden, de bevolkingsstructuur (veel of weinig ouderen), de kwaliteit van de gezondheidszorg, etc.

** Christophe Convent, die zich dezer dagen laat opmerken met zijn pleidooi voor een opfrissing van de Belgische democratie, komt in het gelinkte artikel voor. Wie zoekt, die vindt…

Jules Michelet

Het debat over de Oerheimat

Waarom België (alweer) een covid-fiasco is

‘In naam van deze onverbreekbare banden’