In het Belgisch doolhof kan je overal naartoe. Maar je loopt in cirkels. Wie met voorstellen voor een uitweg komt maakt meestal het doolhof nog ingewikkelder. Hoe langer hoe meer rijpt de gedachte, het politieke doolhof België heeft geen uitgang.

Creativiteit

Er zal enige creativiteit nodig zijn, extralegaal, bicefaal, of op zijn Belgisch (zie het gefoefel in de vorige staatshervormingen). Er zal iets moeten gebeuren. Af en toe komt het debat aan de oppervlakte. Ofwel omdat de ene asielzoekers uit een Brussels kraakpand dumpt op het grondgebied van de andere. Of als Bart De Wever nog eens zegt dat de staat hervormen via de gewone weg niet meer kan.

Niet enkel politici denken na over oplossingen. Ook aan universiteiten zoekt men een ontsnappingsroute. Zo organiseerden de grondwetspecialisten van de KULeuven een studiedag in Brussel rond het thema staatshervorming. Veel volk, een pak juristen, politici, vooral van N-VA, ook een CD&V’er, maar ook parlementaire medewerkers van verschillende fracties, enkele politicologen en hier en daar een verdwalende journalist.

Coöperatief federalisme

Karel Reybrouck opende de debatten. Hij doctoreerde op ‘een moderne bevoegdheidsverdeling voor het Federale België’. Zijn stelling is duidelijk: Homogene bevoegdheidspakketten zijn een fata morgana. Waarom? Omdat een duaal federalisme, met duidelijke exclusieve bevoegdheden, voorbijgestreefd is. In een hedendaagse staat zijn gedeelde bevoegdheden eerder regel dan uitzondering. Dus moet er ingezet worden op flexibiliteit en moeten er slimme regels komen om de onvermijdelijke conflicten op te lossen.

Uiteraard heeft Karel Reybrouck ook in een schema gegoten hoe hij dat zou regelen. Via een bevoegdheidstoets en afhankelijk daarvan vijf richtlijnen met voorrangsregels. U kan dat allemaal nalezen in het vuistdikke boek dat daarover is verschenen Een moderne bevoegdheidsverdeling voor het Federale België.

Feit of fictie?

Dé vraag is of dit boek een juridisch feitenverhaal, dan wel fictie. Tweede vraag: geeft dit boek een utopie weer of een dystopie? Moet je rechters een zware rol geven in politieke besluitvorming? Als politici geen uitweg vinden in het doolhof, moeten we dan echt aan rechters een oplossing vragen? Is dit model een oplossing voor het kluwen in Brussel? Hoeveel ingewikkelder maak je het met die ‘eenvoudige’ regels?

Dé kaap die moet worden genomen is natuurlijk de politieke. En hier komen we bij de titel van dit artikel. Theoretisch is er juridisch heel wat mogelijk te bedenken als uitweg. De creativiteit kent geen grenzen. Maar het is politiek niet te realiseren. Voor het model Reybrouck moet gesleuteld worden aan de Bijzonder Wet tot herinrichting der Instellingen. Een Bijzondere wet, bijzondere meerderheden. Begin er maar aan. Het is de vergrendeling van de uitweg uit het doolhof.

Asymmetrische inspiratie

Het model van Reybrouck kan u ook nalezen in een ander boekwerk, Inspiratie voor de staatshervorming. Een bundel bijdragen met inspiratie voor een volgende staatshervorming. Met dé vraag: is de klassieke methode van de staatshervorming voorbijgestreefd? En zo ja, zijn er dan betere alternatieven? Met uiteraard ook enkele hete hangijzers van de Belgische bevoegdheidsverdeling zoals het klimaatbeleid en justitie.

Bij die inspiratie komen ook de asymmetrische bevoegdheden in beeld. Zo kan je bijvoorbeeld, in de Federale Regering een Vlaamse en Franstalige minister van Gezondheid aanstellen. Die elk een eigen beleid mogen uitstippelen. Quinten Jacobs onderzocht dat. Juristen kijken dan naar de mogelijke stappen en beletsels. Een beletsel is dan het gelijkheidsbeginsel en Art. 39 van de Grondwet dat de bevoegdheden regelt. Maar ook politiek blijft hét probleem dat het een federale bevoegdheid blijft en er dus een meerderheid in De Kamer nodig is. Je bent dan afhankelijk van de goede wil van de andere taalgroep. En nog een klein detail, wie betaalt de rekening van een eigen beleid?

Er is veel/niets mogelijk

We kunnen ook over het muurtje kijken, hoe doen andere federale landen dan? Federalisme naar het voorbeeld van Québec? Of samenwerkingsakkoorden als bevoegdheidscontracten. U ziet het, de juridische mogelijkheden zijn legio. Dat is op zich goed nieuws, er kan altijd een oplossing gevonden worden. Tegelijk is dat ook het slechte nieuws.

Maar, voorlopig is op een formeel wettelijke manier, via bijzondere meerderheden of een herziening van de Grondwet niets mogelijk. Die meerderheden zijn er niet. De vraag is of er binnen de huidige partijen een consensus kan gevonden worden om de grondwet aan te passen. En als die consensus gevonden wordt, hebben we geen behoefte aan een ad hoc oplossing. Juridische hoogstandjes die moeten verdoezelen dat er geen visie is. Met als uitkomst: een compromis met het compromis als logica. Neen er is nood aan een staatshervorming met een duidelijke visie op welk land we willen en hoe dat degelijk bestuurd kan worden. Maar is zo een gemeenschappelijke visie nog mogelijk?

Voorwaarde

Aan een staatshervorming is nog een voorwaarde verbonden: de structuur man niet nog complexer worden. Dat is iets dat juristen en compromiszoekende politici wel eens uit het oog durven te verliezen. Er mag een gat in de muur van het labyrint gemaakt worden, als het naar een uitgang leidt. Niet om nog meer verdwaalwegen te maken in het doolhof.

Karel Reybrouck

Alles is mogelijk maar niets kan in België

Bevoegdheidswaanzin in Grondwet, maar herzien doen we liever niet