Naar aanleiding van de boekpresentatie van Asterix en de Griffioen gaf scenarist Jean-Yves Ferri een exclusief interview aan Doorbraak. Over Asterix, persoonlijke ambities en wrevel over de samenwerking met tekenaar Conrad.

Op 21 oktober verscheen het 39ste album van de Avonturen van Asterix en Obelix: Asterix en de Griffioen. Het vijfde verhaal al van de hand van scenarist Jean-Yves Ferri en tekenaar Didier Conrad. Een nieuw Asterix-album is een belangrijk evenement in de uitgeefwereld. Met een totale oplage van 5 miljoen boeken waarvan 2,2 miljoen in het Frans, 1 miljoen in het Duits en aanzienlijke aantallen in het Nederlands, maar ook in alle regionale talen van bijvoorbeeld Spanje en Portugal werd de bijna tweejaarlijkse uitgave van een nieuw album sedert 2011 ook een economische factor van jewelste.

Hachette Livre dat in 2008 de rechten overnam van tekenaar Albert Uderzo en de erfgenamen van scenarist René Goscinny kocht niet enkel een stripreeks, maar een compleet geheel met amusementspark (het Parc Astérix, dat ouder is dan Eurodisney), 10 tekenfilms, 4 live action-speelfilms en een vijfde in productie bij Pathé, spin-off serie rond Idéfix, computerspelletjes, gadgets en niet te vergeten een nieuwe tekenfilmserie bestemd voor Netflix. Deze laatste tekenfilmreeks wordt gemaakt door de regisseur van de speelfilm met echte acteurs rond Cleopatra.

Asterix en de Griffioen is het laatste album dat Uderzo voor zijn overlijden heeft kunnen volgen. Veel meer dan een synopsis en wat schetsen was dat ook niet.

Dorpsalbums en reisalbums

Alvorens de scenarist zelf aan het woord te laten is enige context noodzakelijk. Binnen de verhalen van Asterix kan de lezer grosso modo twee groepen herkennen: de dorpsalbums en de reisalbums. In de ene groep speelt alles zich af rond het onverzettelijke Gallische dorp, in de andere groep trekken Asterix en Obelix erop uit en bezoeken ze vreemde landen en volkeren. Als komische stripreeks staat vooral de tweede groep reisalbums bol van de stereotypen, maar onderschat ook niet de zelfspot. Bijna alle grappen over de Romeinen zijn grappen over de Franse republiek. Romeins bureaucratie is eigenlijk Franse bureaucratie. Romeinse grootheidswaanzin is Franse presidentiële gloriol enzovoort.

Qua historische context koos scenarist Ferri dit keer niet een specifiek land. Alles draait rond een mythisch personage de griffioen. Caesar wil een griffioen in zijn circus en stuurt een expeditie uit naar het volk van de Sarmaten. Die Sarmaten leefden ergens tussen het huidige Oekraïne en Mongolië. Volgens sommigen is het een protoslavische ruitercultuur. Romeinse historici schreven over de Sarmaten, maar echt veel feitenmateriaal bestaat niet. De gekunsteldheid van het samenvoegen van Amazones, Sarmaten en tal van andere exotica uit de Oudheid stoort echter niet. Het scenario lijdt naar het einde toe wel een beetje aan bloedarmoede. Een kritiek die Ferri trouwens niet ontkende en die hem ook niet lijkt te raken.

Taal à la Goscinny

‘Het was een volk dat ik moest heruitvinden. Omdat we zo weinig weten kon ik dat in alle vrijheid doen. Uiteraard bedenk je dan een taal à la Goscinny. Hier dus met een gespiegelde E die iets van het Cyrillisch schrift heeft. Daar voeg je dan zogezegd typische namen aan toe. Omdat in het Russisch veel namen om de uitgang ‘-in’ eindigen en dit in het Frans vrouwelijk is, levert dat dan de reactie bij Obelix op dat het allemaal vrouwennamen zijn. Tja, dat is een grap die in de vertaling zoals u zegt wellicht een beetje verloren gaat, maar sommige vertalers zijn echt ontzettend goed in het bedenken van oplossingen en soms betere grappen dan het origineel.’

‘Dat is overigens niks nieuws hoor. Goscinny zei zelf dat de Engelse vertaling van Asterix en de Britten het beste album uit zijn œuvre was. Die vertaalster was werkelijk subliem. Ik heb dat zelf ondervonden. Helaas is ze niet zolang geleden overleden. Die namen enzovoort moeten bijdragen tot een sfeer van vis uit het water bij de Romeinen, de lezers… Ik moet hier wel onderstrepen hoezeer Conrad hier werk in stak.’

Western meets ballets russes

‘Kijk bij het schrijven van zo’n scenario moet je telkens ook een soort maatschappelijke organisatie bedenken en in dit geval een sfeer van een sprookje.’ Het valt inderdaad op dat ontwerpen uit de Russische sprookjessfeer bij les Ballets Russes door Léon Bakst regelmatig opduiken. Qua genrevervaging valt ook op hoezeer film invloed heeft op de hedendaagse strip. Het verhaal is in essentie een western. Wilde stammen, weidse landschappen, paarden enzovoort. De griffioen die als totem overal opduikt legt dit verband nog veel prangender bloot.

Het is zoals altijd bij Asterix ook een botsing van beschavingen. Ferri: ‘De visie van de Romeinen en dit vreemde volk is tegengesteld. De Romeinen zijn als het ware de westerlingen, terwijl de Sarmaten daar tegenover staan. De Galliërs die bevinden zich ergens tussen die twee. Dit vereiste enigszins andere Romeinen. Daarom introduceerde ik drie personages. De ene gebaseerd op een Griekse cartograaf die echt bestaan heeft, de andere een venator of gladiator die enkel met dieren vecht, en de laatste een beroepsmilitair en bestuurder. Voor de cartograaf of intellectueel kozen we inderdaad een karikatuur van Michel Houellebecq, maar dat was enkel om een bekende intellectueel met een zeer opvallend hoofd te gebruiken. Mijn boodschap was eigenlijk vooral dat de cartografie eigenlijk ook de kolonisatie is.’

Na de dood van Goscinny ging Uderzo alleen verder. Twee jaar later in 1979 na een financieel conflict met uitgeverij Dargaud startte Les Editions Albert René. Tot 2007 leidde dochter Sylvie Uderzo de uitgeverij en dochter Anne Goscinny bezat 20% van de aandelen. In 2008 nam Hachette een groot deel van de aandelen over om in 2011 volledige controle te verwerven. Sedertdien is de uitgeverij een imprint waaronder de avonturen van Asterix en Obelix verschijnen. In 2011 contracteerde Hachette Livre een nieuw team. Vanaf album 25 De diepe kloof (in Nederland verschenen als De broedertwist) schreef en tekende Uderzo de albums bijna alleen. De steeds slechtere scenario’s kenden een vreselijk dieptepunt met album 33 Het geheime wapen in 2005. Een hoogbejaarde Uderzo verkocht nog 8 miljoen albums van dit monstrum, maar de facto was de stripreeks dood en zelfs het laatste krediet bij de lezers leek verloren.

Gered door nieuw bloed

Toen in 2013 album 35 Asterix bij de Picten verscheen nadat Ferri en Conrad twee jaar aan het album hadden gewerkt, haalden vele fans opgelucht adem. Ferri weet dat het snel voorbij kan zijn en geeft toe dat hij ook nog persoonlijke ambities heeft, maar Asterix is nu al vijf albums zijn hoofdreden van bestaan. Anderzijds geeft hij ook grif toe dat hij net als Goscinny — die naast Asterix onder andere ook Lucky Luke en Pechvogel schreef — ook een broodschrijver is. Toch valt tijdens het interview op dat na vijf albums enige wrevel zich opstapelde over tekenaar Didier Conrad.

‘Ik heb een scenario voor Asterix met een andere tekenaar klaar’ aldus Jean-Yves Ferri. Sinds 2011 zetten Ferri en Conrad de reeks de avonturen van Asterix en Obelix voort. Conrad (die al enkele jaren in het Texaanse Austin leeft) levert uitstekend werk maar de kritiek van Ferri over de nogal saaie bladspiegel en de nogal ‘regelmatige’ manier van tekenen is terecht. Uitgever Hachette Livre ontkende op de boekvoorstelling nochtans dat Conrad ter discussie staat of afhaakte. Conrad bleek wel niet aanwezig wegens ‘een verkoudheid’.

Het opvallende veelvoud van opmerkingen over ‘relais’ of ‘relève’ zou enkel slaan op het feit dat Asterix en de Griffioen het eerste verhaal is waar geestelijke vader Albert Uderzo niet meer bij betrokken was. ‘Elke tekenaar heeft zijn eigen mentaliteit. Tekenen is altijd erg persoonlijk, net als tekenstijl. Conrad is wat dat betreft tamelijk elegant en kruipt in de stijl van Uderzo, die hij zeer treffend neerzet’ aldus Ferri.

Het moet gezegd dat wie Conrads oudere werk kent en de controverses die de Onnoembaren destijds in het weekblad Robbedoes in de jaren 1980 veroorzaakte, nu versteld staat van de elegante manier waarop Conrad Uderzo emuleert. De mimiek, de motoriek enzovoort van de personages is werkelijk bijna identiek.

Stereotypen

Is veel kritiek wel terecht? Goscinny en Uderzo presteerden ook niet altijd op hun beste niveau?
‘De verwachtingen zijn hoog, maar ook onrealistisch. De Asterix uit de goede oude tijd van Goscinny en Uderzo is een amalgaam van herinneringen en jeugdsentiment in de hoofden van veel lezers’, verklaarde Ferri de kritiek die altijd zal volgen op een nieuw album van andere auteurs.

Gaandeweg spaart hij echter de kritiek niet. ‘Het probleem dat ik met Conrad heb is dat hij heel evenwichtig is in zijn werk, hij springt niet snel uit de band. Uderzo enerveerde zich, werkte platen zo uit dat de kijk van de lezer zich concentreerde op bepaalde delen van de pagina. Conrad verdeelt zijn energie veel regelmatiger dat is mijn kleine persoonlijke kritiek.’

Hoe lang kan je nog reizen bedenken?
‘De kunst is kleine plausibele universa te scheppen. Bij Asterix is het spelen met stereotypen belangrijk. Het was altijd een spiegel die de Fransen voorgehouden werd over hoe ze over andere volkeren dachten en uiteindelijk bleek iedereen goeden en slechten, idioten en uitgeslapenen te kennen, wat op zich een universele boodschap opleverde. In dit verhaal heb ik dat een beetje willen verlaten en meer op de stereotypen van de personages zelf te concentreren. Obelix is kwetsbaar omdat zijn hond ontsnapt is. De druïde is ziekjes. De toverdrank werkt niet. Op die manier probeerde ik alles ingewikkeld te maken voor de protagonisten. Daar bovenop bevinden ze zich zoals Kuifje in Tibet in één grote witte ruimte.’

Anderzijds is Ferri ook niet bang om aan het format te sleutelen. ‘Het was een bewuste keuze om drie verschillende Romeinen extra aandacht te geven De Romeinen moeten dit keer meer doen dan oorvijgen verzamelen. Door de Galliërs in een andere positie te plaatsen, bijvoorbeeld dat ze de Romeinen niet kunnen aanvallen door de gijzelaars.’

Met Ferri vond de reeks een uitstekende scenarist en hoewel Asterix en de Griffioen niet zijn sterkste scenario blijkt en op de samenwerking met Conrad wat sleet schijnt te zitten steekt het album op vele vlakken ver uit boven de albums waar Uderzo alleen aan werkte tussen 1979 en 2007. De renaissance van de Avonturen van Asterix en Obelix is na vijf albums verzekerd.

Léon Bakst

Asterix staat er weer helemaal, ondanks wrevel tussen schrijver en tekenaar

Betoverend mooi sprookjesboek