Plasticproductie slorpt energie, is vervuilend, vaak onnodig en zorgt voor een grote Europese afhankelijkheid ten opzichte van Rusland, tenminste dat besluit het recent rapport van het Centre for International Evironmental Law in samenwerking met de Break Free From Plastic-organisatie. Bovendien worden Europese burgers op allerlei manieren bijna gedwongen om te besparen, terwijl plasticproducenten erop los boeren en aan alle regels ontsnappen, zo stellen de specialisten.

Of we de cijfers en conclusies over de plasticvervuiling in het rapport moeten geloven is nog maar de vraag. Zowel het Centre for International Evironmental Law als de Break Free From Plastic-beweging, zijn terug te vinden in het Transparantieregister van de Europese Unie. Mogelijks maken deze ngo’s — hoewel ze zich voordoen als onafhankelijke organisaties — deel uit van groene lobbygroepen in de Europese Unie, die op deze manier de Europese Raad onder druk proberen te zetten om plastic af te voeren.

Consumenten besparen, producenten profiteren

In hun rapport schrijven de onderzoekers dat in 2020 de productie van plastic respectievelijk bijna negen en acht procent van de volledige gas- en olieconsumptie van de Europese Unie omvatte. Dat zou ongeveer evenveel zijn als het volledige gasgebruik van Nederland of het olieverbruik van Italië in hetzelfde jaar.

De kunststoffenproductie is bovendien het meest energie- en grondstoffenintensieve proces van de hele petrochemische industrie. Het grootste deel van de energie gaat naar de productie van kunststofverpakkingen. Er wordt volgens de wetenschappers voor die verpakkingen ongeveer evenveel gas gebruikt als Hongarije en evenveel olie als Zweden in een jaar.

‘Terwijl gezinnen en kleine bedrijven worden geconfronteerd met torenhoge energierekeningen, verspilt de petrochemische industrie schaarse hulpbronnen om onnodig plastic voor eenmalig gebruik te produceren, waardoor de energiecrisis in de Europese Unie wordt aangewakkerd’, schrijft Delphine Lévi Alvarès, Europees coördinator van de Break Free From Plastic-beweging.

Volgens het rapport kwam in 2020 maar liefst 38 procent van het nodige gas en 22 procent van de olie uit Rusland. Vanzelfsprekend is de petrochemische industrie dus sterk afhankelijk van de Russen, en daar moeten we vanaf, vinden de onderzoekers. ‘Het is tijd dat de Europese Unie echt leiderschap toont. Voor een veiligere winter moet plastic verdwijnen.’

Gasverbruik verminderen, maar de plasticsector ongemoeid laten?

In augustus 2022 verbonden de EU-lidstaten zich om het gasverbruik met vijftien procent te doen dalen tegen maart volgend jaar. Op die manier wil de Europese Unie onafhankelijker worden ten opzichte van Rusland.

Dat is vreemd, schrijven de onderzoekers, want terwijl het grote publiek in de Europese lidstaten voortdurend te horen krijgt dat zij koude douches moeten nemen en minder verwarming moeten gebruiken om zo het totale verbruik van fossiele brandstoffen te verlagen, is de Europese Unie al druk in de weer met de volgende contracten rond de aanvoer van fossiele brandstoffen om zo ook in de koudere maanden van het jaar de plasticproductie veilig te stellen.

‘De inval van Rusland in Oekraïne legt het gevaar bloot van wereldwijde afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Verwachten dat individuele consumenten actie ondernemen is een ontoereikende reactie op de omvang van de huidige crisis’, aldus Lili Fuhr, adjunct-directeur van het CIEL Climate and Energy Program.

‘Niet alleen eisen de regeringen van de EU veel meer actie — en aanpassing — van individuele burgers dan van industriesectoren die het leeuwendeel van de fossiele brandstoffen en energie verbruiken, maar ze gaan ook volledig voorbij aan het enorme potentieel om het verbruik van fossiele brandstoffen te verminderen door onnodig gebruik aan te pakken’, luidt het.

Plastic verdubbelen

Lang niet elke Europese staat verbruikt evenveel fossiele grondstoffen. Zeven van Europa’s grootste economieën, waaronder de Belgische, zijn samen verantwoordelijk voor 75 procent van het olie- en 81 procent van het gasverbruik, en 77 procent van al het plastic verpakkingsafval, blijkt uit het rapport. Nochtans telt de Europese Unie op dit moment 27 lidstaten.

De plasticindustrie wil de komende twintig jaar haar gas- en olieproductie verdubbelen, maar dat is volgens de onderzoekers ‘onverenigbaar’ met de Green Deal en de verbintenis van de Europese Unie om de opwarming van de aarde onder de 1,5 ℃ te houden.

Klacht tegen het Europees beleid

De onderzoekers van het Centre for International Evironmental Law en de Break Free From Plastic-organisatie klagen het Europees beleid aan.

De petrochemische industrie is de grootste aanjager van de toegenomen vraag naar olie en gas in de wereld. En toch, zo schrijven ze, blijft deze energieslorpende industrie nog steeds volledig buiten beeld in de openbare energie- en klimaatdebatten van de Europese Unie. Zelfs al ziet Europa zich geconfronteerd met een gewelddadige oorlog en met een ongekende energiecrisis met rampzalige gevolgen voor het klimaat. ‘Dit is ondanks duidelijke en haalbare wegen die ernaar leiden om het verbruik van een van zijn belangrijkste producten, plastic, te verminderen.’ Tot op heden werd de industrie overigens uitgesloten van het Safe Gas for a Safe Winter-plan.

Niet altijd zo slecht

Nochtans was de situatie niet altijd zo slecht. In 2018 creëerde de Europese Unie een strategie om om te gaan met kunststoffen en in 2019 keurde ze een baanbrekende richtlijn voor eenmalig gebruik van kunststoffen (SUP-richtlijn) goed. De EU en haar lidstaten leken toen het voortouw te nemen in de strijd tegen plasticvervuiling.

Dat bleek overigens ook op de Milieuvergadering van de Verenigde Naties (UNEA), en leidde in 2022 tot de aanneming van een resolutie om onderhandelingen op te starten over een bindende wereldwijde overeenkomst om een einde te maken aan de verontreiniging door plastic.

De onderzoekers stellen opvallend genoeg dat van al die maatregelen die de EU treft om plasticvervuiling bij de bron aan te pakken, er geen enkele is die de plasticproductie rechtstreeks aanpakt. Nochtans zouden dergelijke maatregelen er volgens hen voor kunnen zorgen dat de EU zowel op het vlak van de plasticvervuiling als de energiecrisis en de klimaatcrisis, een flinke stap in de goede richting kan zetten.

Niet enkel kritiek

De onderzoekers van beide instituten willen dat de EU kunststoffen bestemd voor eenmalig gebruik, bijvoorbeeld als verpakking, zo snel mogelijk uitbant. Niet alleen omdat ze slecht zijn voor het milieu, maar ook omdat ze gemaakt zijn van schaarse fossiele brandstoffen.

De klimaatwetenschappers uitten overigens niet enkel kritiek. Zij voegden ook concrete beleidsaanbevelingen toe aan het verslag, bijvoorbeeld om het verbruik van fossiele brandstoffen te verminderen en te focussen op preventie en hergebruik. ‘Om het internationale leiderschap bij de bestrijding van de klimaat- en de plasticvervuilingscrisis en om haar burgers te beschermen tegen escalerende prijzen en daaruit voortvloeiende conflicten, moet de EU de strijd aangaan met de olifant in de kamer: kunststoffen’, aldus de onderzoekers.

Lili Fuhr

Verspilt de petrochemische industrie schaarse hulpbronnen om plastic te produceren?