De klinkers zingen nog zinderend na. Zuzana Caputová. Gewis zal zij geschiedenis schrijven als eerste vrouwelijke president van Slowakije. En dat tegen een achtergrond van maffia-, corruptiepraktijken en misbruik van EU-subsidies, waarin ook hoge Slowaakse regeringsmedewerkers betrokken raakten. Neen, een idyllisch sprookje is het al niet meer.

Ján Kuciak, Martina Kusnirova

Elke Slowaak kent ondertussen hun namen. Onderzoeksjournalist Ján Kuciak werd samen met zijn verloofde Martina Kusnirova op 21 februari 2018 in hun woning in Velka Maca doodgeschoten. Vermoord in koelen bloede. Beiden werkten tezamen aan een corruptiedossier waarin vooral de namen van politici uit de omgeving van de premier genoemd werden. Dat mocht niet.
Opdrachtgever voor deze huurmoord zou de bekende zakenman Marian Kocner zijn, die voorlopig in voorarrest gehouden wordt. In het corruptiedossier werden ook andere namen genoemd van zakenlui die verdachte banden onderhielden met politici, maar niemand blijkt verder vervolgd te worden.

Europese bezorgdheid

Dat bracht de EU ertoe om in september 2018 een delegatie naar de hoofdstad Bratislava te sturen die haar bekommernis uitsprak over de falende rechtstaat. Delegatieleider Sophie in ’t Veld van de Europese liberale ALDE-fractie haastte zich om eraan toe te voegen dat ze geloof hecht aan de vastberadenheid van politie en justitie om de schuldigen op te pakken en te straffen. Tegelijk verklaarde ze echter haar bezorgdheid over corruptie, belangenconflicten en straffeloosheid van politici, die dan wel aftreden maar naderhand toch in allerlei functies invloed bijven uitoefenen.

Maffia

Het onderzoek van Kuciak & Kusnirova legde zich toe op de ‘Ndrangheta, de Calabrische maffia die in Oost-Slowakije via een serie bedrijfjes op grote schaal BTW-fraude pleegde en EU-landbouwsubsidies inpikte. Al snel bleek dat de assistente van de premier en de chef van de nationale veiligheidsraad zakelijke banden hadden met maffiosi. Ze namen allebei (noodgedwongen) ontslag.

Een moord met politieke gevolgen

Hoe cynisch het ook klinkt, de moorden openden ogen. Plots werd elke burger zich bewust van de diepgewortelde banden die er jarenlang bestonden in Slowakije tussen georganiseerde misdaad en politici. En waar velen tot dan van wegkeken.

Het onvoltooide dossier van Kuciak en Kusnirova werd na hun dood alsnog geopenbaard. Het leidde tot massaal straatprotest van ruim 120,000, verontwaardigde burgers — het grootste burgerprotest in Slowakije in dertig jaar. Niet alleen de minister van Cultuur en de minister van Binnenlandse Zaken zagen zich genoodzaakt op te stappen, ook premier Robert Fico diende uiteindelijk zijn ontslag in. Zijn partij van sociaaldemocraten regeerde haast onafgebroken sinds 2006 en krijgt nu alsof reflexmatig, alsof ontegensprekelijk, corruptieschandalen in de schoenen geschoven. Tegen deze achtergrond is het niet verwonderlijk dat Slowaakse politicologen blijvende onrust voorspellen tot de parlementsverkiezingen in 2020.

Blitse start

Een jaar eerder, in 2017, werd de partij Progresivne Slovensko opgericht. De 45-jarige liberale advocate Zuzana Caputová was een bezielend en stichtend lid en werd meteen ook vicevoorzitter.
Ze mag dan politiek onervaren genoemd worden, ze wist wel handig gebruik te maken van de toenemende afkeer van de burger voor de oude politieke klasse. Die afkeer werkt verbindend en precies haar politieke maagdelijkheid maakt haar populair: ze hoort immers niet bij de politieke elite en ze heeft de perceptie mee van authentieke oprechtheid.

Eerder won Caputová een rechtszaak tegen een geplande vuilnisbelt in een provinciestadje en verwierf daardoor het aureool van anti-elitaire activiste. Ook haar steun voor seksuele minderheden en haar pleidooi voor een liberalisering van de abortuswet krijgt verbazingwekkend weinig tegenstand. Een ‘progressief Slowakije’ lijkt in de maak. Caputová wil ervoor zorgen dat het geen ijdele hoop werd.

Underdog

Toen president Andrej Kiska vorig jaar bekendmaakte, dat hij — moegestreden tegen de publieke opinie — zichzelf niet zou opvolgen, ging Zuzana de uitdaging aan. Ze diende het daarbij op te nemen tegen Europees Commissaris Maros Sefcovic, de kandidaat van de Smer-SD (de regerende sociaaldemocraten). Die underdogpositie loonde. Ze kreeg 58% van de stemmen achter haar naam en wordt daardoor op 15 juni 2019 ingehuldigd als eerste vrouwelijke president van de Slowaakse Republiek, zoals dat officieel heet.

Opmerkelijk in haar ‘Kom op tegen het Kwaad’-campagne was, dat Caputová zonder haar politiek opponenten aan te vallen, steeds constructief en met positieve ingesteldheid het belang van de waarden als humanisme, solidariteit, waarheid bleef benadrukken. Daarmee zorgt zij, zoals The Guardian schreef, voor een zeldzaam moment van hoop voor liberale politici in Centraal-Europa.

Guy Verhofstadt werd er alvast lyrisch over.

Congratulations, Zuzana #Čaputová, Liberal President for Slovakia! The Slovak people send a signal of hope to Europe with your election: humanism, decency, solidarity & courage. A fresh wind into liberal & centrist sails, let us shape Europe together! @ALDEgroup @progresivne_sk pic.twitter.com/XG9gV8ZvU8

— Guy Verhofstadt (@guyverhofstadt) March 30, 2019

Positief en constructief

Zuzana Caputová (laat me nog een keer haar naam zingen) liet al positief en constructief weten een ‘duidelijke pro-Europese houding’ te willen aannemen in haar nieuwe functie. Begrijpelijk, want sinds Slowakije als een van de weinige landen in Centraal- en Oost-Europa in 2009 de euro invoerde, kende het land een toevloed aan buitenlandse investeringen. Dat doet de economie goed, maar betekent op termijn tegelijk een te grote afhankelijkheid van buitenlandse investeringen. Wat dan weer de eigen economische ontwikkeling in de weg kan staan.

Aan uitdagingen zal het de nieuwe president niet ontbreken: politiek, justitieel, financieel-economisch… Benieuwd hoe progressief het ‘nieuwe’ Slowakije van de Progresivne Slovensko zal worden.

Martina Kusnirova

Positief en Constructief: Zuzana Caputová, president!