Er werd op gesakkerd – de zweterige drukte! – en geduveld want de drank was er zo lauw en het eten zo flets. Maar nu het niet langer lukt om begin november een grote Antwerpse Boekenbeurs te organiseren, weten gezinnen niet meer waar naar toe. En hunkeren schrijvers naar een verkoopplatform. Je zou voor minder heimwee krijgen naar de grootste boekenwinkel van weleer.

Hoogmis van het boek

Antwerpen en boeken: het leek een onsterfelijke combinatie sinds Christoffel Plantijn. Tot dus drie jaar geleden het schip kapseisde en de organisatoren – de gezamenlijke uitgeversbranche Boek.be voorop – de handdoek in de ring smeten. Voortaan gingen uitgevers ieder apart dan maar hun ding doen zonder het hele jaar door een permanente, dure winkel rond het evenement van de Boekenbeurs draaiende te houden.

De schrijvers zagen het met lede ogen gebeuren want de aandacht voor het jaarlijkse boekencircus in Antwerpen in nagenoeg alle media zwengelde de boekenverkoop van hun nieuwste meesterwerken aan. Maar ook families en hun kroost misten de jaarlijkse uitstap naar de hoogmis van het boek waar iedereen – van jong tot oud – iets van zijn gading kon vinden. Nergens kon je immers op één plaats zoveel boeken van de meest diverse pluimage bij elkaar vinden als in de Antwerpse Expohallen.

Boekenbeursje spelen

Er werd hier al een boompje opgezet over de totale versnippering van allerlei boekenevenementen sinds de implosie van de grote Boekenbeurs. Elke stad leek zich verleden jaar geroepen te voelen om boekenbeursje te spelen. Antwerpen, Gent, Kortrijk en Leuven trachtten toen ieder op hun manier het laken naar zich toe te halen.

Lees!, de Antwerpse light-versie van de vroegere grote Boekenbeurs, slaagde er nog in om 24.000 bezoekers te lokken tijdens de eerste week van november. Boektopia in Kortrijk zette in op het eerste weekend van november en kreeg 11.000 mensen over de vloer. In Gent en Leuven waren het diverse boekhandels die schrijversoptredens organiseerden begin november. Maar de gezamenlijke publieksopkomst kwam nooit in de buurt van de meer dan 100.000 lezers die de vroegere Boekenbeurs in zijn 90-jarige geschiedenis meestal vlotjes overschreed, met uitschieters tot boven de 150.000.

Begrafenisstemming

De boekensector maakte zich sterk om het dit jaar opnieuw beter te doen. Toen in juni van dit jaar Easyfairs, de organisatie achter de Antwerpse Boekenbeurs nieuwe stijl, het voor bekeken hield, hoopte het Antwerpse stadsbestuur het tij alsnog te keren en koos het voor de vlucht vooruit. Samen met Literatuur Vlaanderen werd er een heuse Boekenmaand in het vooruitzicht gesteld in plaats van de traditionele veertiendaagse van weleer. Maar het gedoe rond het schrappen van het stadsgedicht van Ruth Lasters en de schielijke schrapping van het Boekenbal dat de maand met de nodige luister moest inluiden, zorgen voor een begrafenisstemming.

Nu Lees! al na éen jaar werd geliquideerd, moeten de Antwerpse boekenfans het doen met het door Behoud de Begeerte georganiseerde ééndaagse openingsfestival op zondag 30 oktober. In Antwerpen Zuid zijn op diverse locaties dan heel wat Vlaamse auteurs van fictie en non-fictie te gast. Van de onvermijdelijke Tom Lanoye die het naar aanleiding van zijn collaboratieroman De draaischijf over de geheugenfunctie van de letteren zal hebben tot Stefan Hertmans.

Hertmans publiceerde zopas met Verschuivingen, een nieuwe essaybundel, en mag het komen uitleggen wat er sinds mei ‘68 zo allemaal in onze hoofden is ‘verschoven’. Mooi dat die zondag ook drie Vlaamse debutanten hun ding mogen doen: van Wided Bouchrika (Teer) tot Stijn Vranken (Een bepaalde dag in het leven van iedereen) en Tülin Erkan die met Honingeter nog in de running is voor De Bronzen Uil, de Vlaamse debuutprijs.

Kloon van Zuiderzinnen

Eigenlijk doet dit literaire dagfestival verdacht veel denken aan Zuiderzinnen, waarmee Luc Huybrechts op het einde van de zomer telkens gedurende één zondag ooit het Zuid entertainde. Alleen strikte Huybrechts op zijn volkomen unieke manier ook steevast bekende Nederlandse auteurs, genre Remco Campert. Deze Antwerpse kloon van Zuiderzinnen vist echter alleen in de eigen Vlaamse vijver, zo lijkt het wel. Kwestie van de kosten te besparen?

Dan pakt het Kortrijkse Boektopia heel wat breder uit. In plaats van de driedaagse van vorig jaar zullen nu de hele eerste week van zaterdag 29 oktober tot zondag 6 november in de de Expohallen tientallen literaire evenementen te beleven vallen. Ook internationale toppers, zoals Santa Montefiore, Nicci French of Nino Haratischwili, zullen van de partij zijn. Stefan Brijs komt van zijn Spaanse berg en enfant terrible Delphine Lecompte die zich in recordtempo met een nu al derde deel tot beschermvrouwe van de verschoppelingen heeft opgeworpen, tekent ook present.

Daarmee lijkt Kortrijk goed op weg om de rol van Antwerpen over te nemen. Naar het voorbeeld van de Antwerpse Boekenbeurs zaliger worden er zes themadagen georganiseerd: van kids en strips tot young adult en literatuur met een grote ‘L’. Ook de leerkrachten krijgen hun eigen dagje en de bloeiende non-fictieliteratuur over al dan niet maatschappelijke problemen wordt eveneens in het zonnetje gezet.

Schrijnend gemis

En toch blijft het gemis van de vroegere grote Antwerpse Boekenbeurs schrijnen. Op sociale media circuleert momenteel een community Ik mis de boekenbeurs. Steven Van Ammel, gedreven boekhandelaar én columnist, startte het initiatief pas op en de kolommen puilen al uit van de al dan niet nostalgische reacties en foto’s. Je kan er ‘de piepjonge volksschrijver’ Herman Brusselmans in 1985 aan het werk zien maar even goed filosoof-vrijdenker Etienne Vermeersch in 2016 of muzikant Tom Barman in 1995. Iedereen kan zijn zoete of zure herinneringen hier delen.

Boekenbeurs fijn, waer bestu bleven? / Mi lanct na di, gheselle mijn. / Du coors die doot, du liets mi tlezen.

Nicci French

Boekenbeurs mijn, waer bestu bleven?

De beste fictie volgens Doorbraak-medewerkers