In de Franstalige stripwereld is veel te doen over de 77ste verjaardag van het weekblad Kuifje en haar uitgeverij Le Lombard. Opgericht in 1946 en verkocht aan een Franse mediagroep in 1988. De weekbladen verdwenen rond die tijd. Veel valt er eigenlijk niet te vieren, tenzij dat de recuperatie van ‘incivieke’ striptekenaars de geschiedenis van de Europese stripverhalen enorm veranderde.

De pers in Frankrijk en Franstalig België is extatisch. Na 35 jaar verscheen vorige week eenmalig nog eens het weekblad Tintin. Om de 77ste verjaardag te vieren van het stripweekblad dat bij velen nostalgische gevoelens oproept. Het vierhonderd pagina’s dik boek bevat enkele boeiende artikels en veel korte stripverhalen die telkens een hommage zijn aan een topreeks uit de goede oude tijd.

Op de titel ‘Tintin’ en de slogan uit 1947 ‘le journal des jeunes de 7 à 77 ans’ na, lijkt het in niets op een striptijdschrift. Die titel is de kapstok waaraan de marketing opgehangen is. De slogan werd in 1947 bedacht door de Vlaamse hoofdredacteur Karel Van Mileghem van het zusterblad Kuifje.

Tentoonstelling

De 77ste verjaardag is interessant om het ontstaan van weekblad en uitgeverij historisch te kaderen. Iets wat helaas in de tentoonstelling over uitgeverij Le Lombard die op 9 september opende in het Stripmuseum te Brussel te weinig aan bod komt.

Voor de oorlog bestonden al enkele stripweekbladen: Spirou/Robbedoes en Bravo!. In 1945 besloten drie mannen op de redactie van het Brusselse blad Ciné-Sélection een stripweekblad te lanceren. Verzetsman André Sinave, journalist Albert Debaty en douane-ambtenaar Raymond Leblanc. Die laatste kon als verzetsman van het zeer rechtse en royalistische Mouvement national royaliste (MNR) op het nodige krediet rekenen omwille van een decoratie met het Croix de Guerre.

Publicatieverbod

Alledrie beseften ze dat de auteur van de populairste stripfiguur in België met een publicatieverbod kampte. Die strip dat was uiteraard Kuifje (Tintin in het Frans, red.). De tekenaar van Kuifje had zich tijdens de oorlog verbonden aan de Brusselse ‘gestolen’ avondkrant Le Soir.

Voor een striptekenaar van bij een collaboratiekrant vormde dat een probleem. Tintin was voor de oorlog zeer populair geworden in de jeugdbijlage van de conservatieve katholieke krant Le Vingtième Siècle. De Duitse bezetter doekte de krant op in 1940. Hergé begon daarop te werken voor Le Soir. Na de bevrijding in 1944 belandde Hergé meermaals in een verhoorkamer, maar werd – zo luidt althans de bewust gekoesterde mythe – gerehabiliteerd dankzij ‘verzetsman’ Raymond Leblanc.

De echte reden is allicht dat strips voor kinderen waren en niet ernstig genomen werden. De politiek cartoonist Paul Jamin en anderen die met Hergé samenwerkten bij Le Soir-Jeunesse werden wel zwaar gestraft.

Boekformaat

Nu was de Franstalige strip Tintin destijds één van de weinige die in album, dus boekformaat, verschenen. Eerst betaalde de anticommunistische priester Norbert Wallez als initiatiefnemer van de strip in Le Petit Vingtième de drukker en zorgde de jonge tekenaar Hergé zelf voor de verkoop van de zwart-wit stripalbums. In 1930 verscheen het eerste album Tintin au Pays des Soviets. Een album waar striptekenaar Hergé zich later tot aan zijn dood voor schaamde. Zo erg dat hij slechts één bibliofiele heruitgave toeliet.

Wallez en Hergé deelden de winsten van de eerste stripalbums. Tot een oud-medewerker van Le Vingtième Siècle bij de Doornikse katholieke drukkerij en uitgeverij Casterman zijn baas influisterde om met Hergé te praten. Priester Wallez werd afgekocht en vanaf 1934 verschenen de stripalbums bij Casterman. Het eerste album was de Franse editie van De sigaren van de farao. De stripverhalen verschenen nog steeds in voorpublicatie in dezelfde Franstalige katholieke krant en na de bezetting 1940 in Le Soir.

Bevrijding

Na de bevrijding in 1944 zat Hergé dus zonder werk. Zijn albums verkochten nog goed, maar zijn toekomst leek onzeker. Vanaf 1942 in volle Tweede Wereldoorlog verschenen de albums in kleur en met harde kaft bij Casterman. Daarmee vormden ze bijna een unicum op de Europese uitgeefmarkt. De Franstalige uitgave in kleur van De geheimzinnige ster en daarna Het gebroken oor, De zwarte rotsen en Het geheim van de Eenhoorn waren ondanks papierschaarste successen tijdens de bezettingsjaren 1942 en 1943.

Net voor de oorlog had de tekenaar het plan ondernomen om zijn strips te moderniseren. Dat betekende hertekenen, de lengte harmoniseren, … Dat deed hij samen met striptekenaar Edgar Pierre Jacobs. Na de bevrijding met tot vier arrestaties voor collaboratie toe kwam daar het opkuisen van pijnlijke politieke of antisemitische passages bij.

Beroepsverbod

Van de verkoop van de albums alleen viel natuurlijk niet te leven. Zoals bij elke persmedewerker die voor de Duitsers had gewerkt, gold een beroepsverbod van minstens twee jaar. Hergé kon nergens terecht met zijn nieuwer werk. Sinave polste in september 1945 Georges Remi (de echte naam van Hergé, red.) en die hapte toe. Op 22 december 1945 wordt het dossier ‘Georges Remi dit Hergé’ geklasseerd zonder gevolg. Pas op 4 oktober 1946 zou Hergé zijn werkvergunning ontvangen. Dat werd trouwens dringend, want de week voordien was het eerste nummer van het weekblad Tintin verschenen.

De nieuwe uitgeverij Editions du Lombard (genoemd naar de straat van de maatschappelijke zetel rue du Lombard, red.) verdeelde de aandelen als volgt: 50 procent voor Leblanc, 40 procent voor filmproducent Georges Lallemand en 10 procent voor Hergé. Hergé zou 5.000 frank ontvangen per pagina, Jacobs 1.500 frank en andere auteurs 1.000 frank. De oplage van het eerste nummers van het weekblad zou 60.000 stuks bedragen. De diepdrukkerij (heliogravure) Van Cortenbergh zou het blad drukken.

Tekenaars

In afwachting van de werkvergunning verzamelde Raymond Leblanc vijf striptekenaars rond zich: Hergé, diens assistent Jacobs, Jacques Laudy, Jacques van Melkebeke en Paul Cuvelier. Leblanc verzekerde hen dat zijn connecties bij de katholieke en koningsgezinde bourgeoisie een verder publicatieverbod zouden kunnen voorkomen.

De medewerking met de kunstschilder Jacques van Melkebeke werd geheim gehouden. Hoewel Van Melkebeke fungeerde als hoofdredacteur van het weekblad riskeerde hij nog een veroordeling als collaborateur. Bij de ‘gestolen’ Le Soir had hij de jeugdbijlage gemaakt met onder andere Hergé en de reeds veroordeelde cartoonist Paul Jamin. Alledrie kenden elkaar van bij Le Vintième Siècle.

Oplage

Brussel werd bevrijd op 3 september 1944. Het beroepsverbod van Hergé liep dus ten vroegste af in september 1946. Uitpakken met Hergé of zijn creatie Tintin kon pas na die datum. Op 26 september 1946 verscheen het eerste weekblad Kuifje met edities in beide landstalen. De uitgever wist blijkbaar dat de werkvergunning van Hergé elk moment kon komen. Wat ook gebeurde op 4 oktober 1946.

De oplage van het weekblad Tintin bedroeg 60.000 stuks waarvan 20.000 in Nederlandse versie als weekblad Kuifje. Prijs per stuk: 3,5 frank. Na enkele dagen was alles uitverkocht. Leblanc trok de oplage bij nummer drie op naar 80.000 exemplaren omdat de belangrijkste drie katholieke colleges van Brussel samen 5.000 tot 10.000 nummers per week afnamen met 15 procent korting.

Een getipte Leblanc besliste al na een paar maanden zich te distantiëren van Van Melkebeke. Hergé zou een paar details over diens oorlogsverleden vergeten te vermelden zijn. Van Melkebeke vloog officieel uit de redactie en belandde een week later in de cel. De kunstschilder zou later in 1949 trouwens zwaar veroordeeld worden voor collaboratie. Hij bleef onder pseudoniem wel scenario’s leveren.

Kuifje

Ondertussen had uitgeverij Casterman besloten om vanaf oktober 1946 de Tintin-albums ook in het Nederlands uit te geven als Kuifje. De vraag naar Nederlandse stripverhalen was groot. De Nederlander Jean Meuwissen gaf in Brussel tussen 1936 en 1951 het striptijdschrift Bravo! uit. Met een editie in het Frans én in het Nederlands.

Het weekblad Robbedoes verscheen binnen enkele maanden na de lancering van het Franstalige origineel Spirou. Vanaf 1938 konden lezers zowel de Nederlandse als Franse versie kopen. Een abonnement op de Nederlandstalige Robbedoes was wel een kwart duurder dan op de Franstalige Spirou.

Nieuwe reeksen

In die context verscheen dus een nieuw striptijdschrift rond Kuifje met nieuw gecreëerde reeksen. Rond dezelfde periode verschenen in Robbedoes de eerste verhalen van Lucky Luke door de Vlaamse striptekenaar Morris. De geleverde kwaliteit van het team rond Hergé stak ver uit boven de normale stripverhalen uit die periode. Weekblad Kuifje zette een nieuwe standaard. Een vorm die bepalend zou worden voor de Europese stripverhalen.

Binnen de Vlaamse populaire cultuur deed Kuifje dus eigenlijk pas zijn intrede op het moment dat Suske en Wiske (1945) en Nero (1947) uitgroeiden tot de populaire naoorlogse krantenstrips. In het Franstalige landsgedeelte was Tintin al decennia een bekende.

Laag aantal

De titelheld verscheen in album wel bij een andere uitgeverij (Casterman). De nieuwe uitgeverij bezat ook geen eigen drukkerij, wat toen meestal normaal was. Dat maakt ook dat in de eerste jaren het aantal stripalbums dat de nieuwe uitgeverij uitgaf laag bleef.

Ten eerste omdat het een jaar duurde alvorens een compleet verhaal in het weekblad verschenen was. Ten tweede omdat het commerciële succes van een nieuwe reeks nooit verzekerd was en ten derde omwille van de drukkosten in kleur. Niet elk verhaal verscheen in kleur. Het inslagschema bij de drukker bestond uit vellen in vierkleurendruk, vellen in zwart-wit en vellen in duochrome-druk (meestal rood en zwart in grijswaarden, red.). Elke album verscheen in Frans en Nederlands.

Groot succes

Het succes was groot. Na een tijdje bracht de uitgever het aantal bladzijden van twaalf op zestien. Dankzij een overeenkomst met een jonge Franse filmproducent en uitgever Georges Dargaud volgde in 1949 een Franse editie van weekblad Tintin waar enkele weken vertraging op het verschijnen van de verhalen zat.

Toen de familie Leblanc in 1988 de uitgeverij aan een Franse katholieke mediagroep verkocht, moest de nieuwe eigenaar opnieuw onderhandelen met de erfgenamen van Hergé in verband met het gebruik van de titel Tintin/Kuifje en de afbeeldingen van de stripfiguren.

Nick Rodwell, de voormalige advocaat van Hergé en tweede echtgenoot van Hergés tweede vrouw verbood een verder gebruik van de naam Tintin en de figuren. Zogezegd omdat Hergé de nieuwe eigenaars nooit gekend had. Het Franstalige weekblad hield op te bestaan in 1988. De doorstart met nieuwe naam Hello BD flopte. De Nederlandstalige editie onder de naam Kuifje mocht gewoon doorgaan als de jaarlijkse betalingen van licentierechten bleven komen. In 1993 viel het doek voor het weekblad Kuifje.

Franse mediagroep

Ondertussen is Le Lombard na fusies en overnames een onderdeel van een grote Franse mediagroep. De uitgeeftak heet Dargaud-Lombard NV en is een bloeiende uitgeverij met zetel in Brussel. Daarin vormen de voormalige uitgeverijen Dargaud, Blake & Mortimer en Le Lombard elk een imprint. De Nederlandse uitgaven zitten al jaren via licentieovereenkomst bij een Vlaamse stripuitgeverij (momenteel na een fusie draagt die de naam Standaard Uitgeverij, red.).

De uitgeverij Le Lombard begon 77 jaar geleden eigenlijk als een reddingsboei voor Hergé. Uiteraard met commerciële motieven bij de oprichters. De rest is geschiedenis.

Paul Jamin

Weekblad Kuifje ontstond uit repressie

‘De Standaard’ zou best dringend van naam veranderen