Niet minder dan twintig voor het befaamde Filmfestival van Cannes geselecteerde films waren gemaakt met Belgische inbreng. Dat gaat van vijf ‘echt’ Belgische films tot coproducties waarvan niet altijd even zichtbaar die zogenaamde financiële inbreng af te lezen valt. Het heeft te maken met de tax shelter. Een financieel systeem waarbij een bedrijf dat een deel van zijn winsten in een film investeert, dat van de te betalen belastingen mag aftrekken.

Tax shelter

Het taks shelter systeem moest en zou de Belgische film een boost geven. In bepaalde gevallen werkt het, maar in de eerste plaats profiteert sowieso vooral de commerciële film daarvan. Toch zijn het ook buitenlandse filmproducties die dankzij een Belgische coproducent (of cofinancier) een beroep doen op dat systeem. De return is niet altijd zichtbaar tenzij er Belgische acteurs worden gevraagd zoals Virginie Efira voor de hoofdrol als Benedetta Carlini, de lesbische kloosterzuster in het door de pest geplaagde 17de eeuwse Toscane in Benedetta van de Nederlandse filmer Paul Verhoeven

Of het zestal Angèle, Eva Van der Gucht – zij mag er lustig op los kwelen in Push it bij de bevalling van de baby Annette bijvoorbeeld – , Ella Leyers, Elke Shari Van Den Broeck, Noémie Schellens en Wim Opbrouck voor een blitzopreden in de musical Annette van Leos Carax. En het door Hergé geïnspireerde The French Dispatch, een door Wes Anderson bedachte redactie van een Amerikaans blad in het Frankrijk van de jaren 50. Of de Belgische (komische) acteurs François Damiens en Bouli Lanners in de klucht Cette musique ne joue pour personne van Samuel Benchetrit. Meestal blijft de return beperkt tot enkele locaties in België of wat technische faciliteiten op vlak van postproductie (door Belgen in Belgische studio’s) Kwestie van je eigenheid niet te veel te verliezen, zo heet dat dan.

Opportunisme

Twintig films op de ruim 100 die Cannes elk jaar selecteert (voor vijf afzonderlijke secties) uit een aanbod van enkele duizenden films, dat is niet niks. Het lijkt van België een niet onbelangrijk filmland te maken. Niets is minder waar. Internationale filmproducties komen uiteindelijk in België terecht om puur opportunistische redenen, namelijk om geld te kunnen oprapen (via de tax shelter dus). Een en ander is ook niet het gevolg van een intelligente, gedurfde filmpolitiek in België, noch in Vlaanderen, noch in het Franstalige landsgedeelte.

Integendeel zelfs. De meeste geselecteerde films zijn er niet zelden gekomen ondanks de (tegenpruttelende) subsidiefondsen maar dankzij de koppigheid, de eigenzinnigheid en het doorzettingsvermogen van makers en producenten. Mooie voorbeelden daarvan zijn La Civil van Teodora Ana Mihai, in Cannes goed voor de ‘Prijs van de durf’ in de sectie Un Certain Regard. Een filmproject opgezet vanuit Vlaanderen door het vrij jonge Vlaamse filmproductiehuis Menuetto dat niet zonder risico was, want de film volgt een moeder die in Mexico – er werd ter plekke gefilmd – op zoek gaat naar haar door de drugsmaffia ontvoerde dochter.

Het ontbreekt de Vlaamse film aan lef

La Civil is de eerste bioscoopfilm van Menuetto. Of het met de insteek van de Vlaamse animatiestudio Walking the Dog gemaakte Where is Anne Frank van Ari Folman. Een verdienstelijke animatiefilm waarin het onsterfelijke verhaal van het Joodse meisje Anne Frank wordt verteld deze keer vanuit het standpunt van Kitty, de door Anne ingebeelde hartsvriendin tot wie ze daar dagboek met ontboezemingen (van 1942 tot ‘44) richt. Alle andere geselecteerde films (18) kwamen uit het Franstalige landgedeelte dat nochtans veel minder geld dan Vlaanderen kan besteden aan het ondersteunen van films. Met andere woorden: het ontbreekt de Vlaamse film aan lef, originaliteit en authenticiteit, (officieuze) criteria waarmee de grote, gerenommeerde filmfestivals zoals Cannes, Venetië en Berlijn hun competitiefilms stofferen.

Vandaar dat al decennia lang geen Vlaamse films meer worden uitgekozen voor deze competities, in het beste geval alleen nog maar voor nevensecties. Dat is meestal al een (kleine) overwinning. De Vlaamse film wenst onder invloed van zijn subsidiegever, het (verzelfstandigde) Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF), niet buiten de lijntjes te kleuren. Het VAF zweert bij mainstream cinema (films die een ‘groot’ publiek kunnen aanspreken) als de dood men binnen het VAF is dat de Vlaamse Gemeenschap zijn dotatie zou verminderen (of zelfs terugtrekken) als de gesubsidieerde films slecht tot minder goed scoren aan de kassa van de (mega)bioscopen. Daarbij maar al te graag vergetend dat elke grote filmmaker vandaag destijds klein is begonnen.

Prijzenkast

De jury van de internationale filmpers, de Fipresci, koos in Cannes voor haar prijs in de sectie Un Certain Regard voor de Belgische film Un monde, de eerste film van Laura Wandel, met een wel zeer actueel thema: pesten op school. Een eigentijds thema, helemaal gefilmd vanuit het standpunt van de zesjarige Nora die al onmiddellijk op haar nieuwe school ziet hoe haar oudere broer Abel op de speelplaats wordt gepest. Abel verbiedt het meisje om dat thuis te vertellen want ‘dat zou het alleen maar erger maken’. Tot het meisje bemerkt hoe haar broer op zijn beurt een jongen begint te pesten.

Wandel zoomt in op het leventje van broer en zus op school en thuis (een alleenstaande vader-zonder-job) en heeft ook oog voor de harde relaties tussen kinderen onderling. ‘De film exploreert de grens tussen liefde en geweld bij kinderen op de schoolspeelplaats, geregistreerd door een camera in een realistische, brute, compromisloze stijl. De spanning tussen subtiliteit en vanzelfsprekendheid van begin tot eind is én destabiliserend en met veel compassie getekend.’ Aldus het juryrapport.

Semaine de la Critique

Een andere Belgische film, Rien à foutre van Emmanuel Marre en Julie Lecoustre kreeg in de sectie Semaine de la Critique – een selectie van Franse filmcritici – de prijs van de Gan Foundation. Deze bekroning levert de Franse distributeur 20.000 euro op bedoeld voor de promotie van de film wanneer die in Frankrijk in de bioscoop te zien is. Rien à foutre portretteert Cassandre, een stewardess van een lowcost luchtvaartmaatschappij die best kan leven met haar vrijgezellenleventje. De actrice Adèle Exarchopoulos maakt haar personage iemand met een zelfstandige, vrijgevochten status.

Behalve Les Intranquilles van Joachim Lafosse, Un monde van Laura Wandel en Rien à foutre van Emmanuel Marre en Julie Lecoustre was er ook nog Mon Légionnaire van de Brusselse Rachel Lang, filmmaakster én zelf reserveofficier bij het leger. Zij focust in haar intrigerende portretfilm op twee vrouwen van wie de mannen, een Fransman en een Rus uit Oekraïne, voortdurend in (het door Jihadisten bedreigde) Afrikaanse Mali op missie moeten met het Vreemdelingenlegioen.

Een vijfde Belgische film ten slotte was Aya, een prachtfilm van Simon Coulibaly, uitverkoren voor de nevensectie ACID. Daarin beleeft en geniet Aya, een meisje van 16, van haar puberteit terwijl het eiland Lahou (Ivoorkust) waar ze met haar moeder en broertje woont, dreigt overstroomd te worden: een grote rivier en de zee komen er samen.

Hoe korter hoe beter?

Met L’Enfant salamandre won de aan het (Franstalige) Insas in Brussel afgestudeerde jonge filmer Théo Degen ‘Le grand prix Cinéfondation’, goed voor 15000 euro. Cinéfondation is een competitie in Cannes voor eindwerken aan een filmschool. Om een idee te geven: er werden 17 films geselecteerd uit 1835 inzendingen afkomstig van 490 filmscholen wereldwijd. L’Enfant salamandre gaat over Florian, een jongen van 15, die via vuur in contact hoopt te komen met zijn overleden vader. Wat van hem in het dorp evenwel een zonderling maakt. In haar eindrapport omschreef de jury de korte film als ‘persoonlijk, origineel en magisch’.

Meer moet dat niet zijn!

Paul Verhoeven

Benedetta, een lesbische non in de renaissance door de ogen van Paul Verhoeven

België op het Filmfestival van Cannes

Kan de filmwereld zonder Cannes?