Kan de filmwereld zonder Cannes?

Normaliter had je hier en nu een nabeschouwing kunnen lezen van de 73ste editie van het Filmfestival van Cannes. Niet dus. De jaarlijkse hoogmis van kwaliteitsfilms — in sporttermen vertaald: het wereldkampioenschap film — werd eerst uitgesteld (tot juli) om vervolgens te worden geannuleerd. In de historiek van het filmfestival is het de derde keer dat het prestigieuze filmfestival niet doorgaat.

Benito

Zo zou de eerste editie van het festival in september 1939 plaatsvinden. Op dat ogenblik trok het Duitse nazileger van Hitler echter het ene na het andere land in Europa binnen. De Tweede Wereldoorlog was een feit. Met als gevolg dat het Eerste Filmfestival van Cannes — bijna was de uitverkoren filmstad aan de Middellandse Zee Biarritz geworden in plaats van het pittoreske stadje Cannes — dateert van… 1946.

Een vreemde speling van het lot. Het filmfestival was immers net ontstaan als alternatief voor het Filmfestival van Venetië, het eerste en dus het oudste aller filmfestivals. Sinds de eerste editie in 1932 kreunde het festival echter onder de knoet van de toenmalige autoritaire regeringsleider: de fascist Benito Mussolini. Het idee voor een filmfestival kwam overigens van Mussolini zelf. Hij zag met lede ogen aan hoe de Amerikaanse film alsmaar aan invloed won. En dat wilde hij met ‘een filmfeest’ fnuiken. Zoals zijn Duitse ‘kameraden’ Hitler en Goebbels was Mussolini een fervent filmliefhebber die in het medium een ideaal propagandamiddel zag. Behalve aan de laureaten van toen werden ook prijzen toegekend aan de zoon/cineast van Mussolini. En aan Leni Riefenstahl, tot de dag van vandaag vaak ten onrechte beschouwd als nazi-cineaste.

Mei 68

In mei 1968 — Frankrijk stond in brand — zou het filmfestival nog wel beginnen, maar al snel worden stopgezet. De boycot kwam er onder impuls van vooral Franse filmregisseurs zoals Godard en Truffaut. Die verklaarden zich solidair met de stakende arbeiders en opstandige studenten die het openbare leven in Frankrijk toen volledig lamlegden. En nu — met dank (!) aan een zeer besmettelijk virus — hoort de editie 2020 al tot het verleden. Ook al wordt begin juni alsnog een lijst vrijgegeven van films die al waren geselecteerd. Begin dit jaar had het filmfestival — wat hooghartig allicht — nog geweigerd zich te verzekeren tegen een eventuele afgelasting. Al snel daarna liet het festival verstaan dat het een jaar zónder wel zonder kleerscheuren zou overbruggen.

Filmhappening

Op Parijs na is Cannes internationaal het best bekend om zijn professionele salons. 52 in totaal, waaronder het filmfestival als meest in het oog springend evenement. Geen wonder dat Cannes met amper 70.000 inwoners niet minder dan 500 restaurants en 138 hotels telt, het ene al protseriger dan het andere. De afgelasting van de tiendaagse filmhappening betekent het missen van — zeg maar een economisch verlies van — om en bij de 200 miljoen euro. Elk jaar zakken in de maand mei 125.000 filmliefhebbers naar Cannes af. 12 000 an hen zijn professionelen, waarvan bijna 5000 filmjournalisten.

Zonder de indrukwekkende rode loper, die via 24 trappen leidt naar de grootste filmzaal (meer dan 2000 plaatsen) in Le Palais des Festivals — weinig respectvol destijds ‘de bunker’ genoemd — was Cannes dezer dagen een spookstad. Geen filmploegen die nerveus hun nieuwste film in wereldpremière kwamen voorstellen. Ook geen vedetten van allerlei pluimage op de rode loper met hun nieuwste outfit of plunje, bedacht door een of andere couturier. Iedereen wou en zou zich van zijn/haar beste kant laten zien aan de horde fotografen, aan de wereld dus. En ook geen publiek dat zich maar al te graag vergaapte aan het spektakel… Maar achter de glitter en glamour gaan een honderdtal gloednieuwe films schuil, mooi verdeeld in vijf aparte secties met elk een eigen selectiecomité, een eigen jury en eigen prijzen. Al deze films — hoe groot of hoe klein ook — vechten voor een streepje o zo nodige aandacht.

Gouden palm

Blikvanger van het Filmfestival van Cannes is de hoofdcompetitie met een twintigtal films, zorgvuldig gekozen — uitverkoren, zeg maar — uit een aanbod van zo’n 2000 films. Het is uit deze films dat een jury met aan het hoofd een gelauwerde filmregisseur of acteur — dit jaar de zwarte Amerikaanse filmregisseur Spike Lee — haar beste film bekroont met de Gouden Palm (echt wel een palm in goud). Op de Oscar na misschien wel de meest prestigieuze filmprijs. Geldprijzen zijn niet voorzien. Het prestige dat aan de films op het palmares kleeft, garandeert een boost qua publieksopkomst in de bioscopen wereldwijd. Dat kunnen de Luikse broers Jean-Pierre en Luc Dardenne getuigen. Tot tweemaal toe — wat al vrij uniek is — mochten zij de Gouden Palm in ontvangst nemen, voor Rosetta (1999) en L’Enfant (2005).

Om een idee te geven van wat een Gouden Palm kan betekenen, een concreet voorbeeld. De Roemeense film 4 Maanden, 3 weken en 2 dagen van Cristian Mungiu, de Gouden Palm van 2007, wist in België in totaal bijna 50.000 toeschouwers naar de bioscoop te lokken. Zonder Cannes zou deze kleine, innemende film — een scherpe aanklacht tegen misstanden ten tijde van het communisme in het Roemenië van Ceaucescu — amper goed zijn geweest voor 5000 toeschouwers. De film zette mee de Roemeense ‘Nieuwe Golf’ op de wereldkaart en sleepte in zijn kielzog nog een tiental andere getalenteerde filmmakers mee die even later werden ontdekt. Een meeropbrengst die kan tellen. Financieel dus een factor x 10! In Frankrijk, het meest cinefiele land van West-Europa, is die factor nog veel groter. Om maar te zeggen hoe belangrijk het festival is voor filmdistributeurs, filmzalen en makers. En hoe immens de impact.

Domper

Of om even te illustreren wat de afgelasting van Cannes betekent voor een bioscoop in België deze woorden van Patrick Deboes van de Gentse stadsbioscoop Sphinx: ‘Voor ons is dat een grote domper! Jaarlijks pikken we in Cannes voor onze programmatie zo’n 100 films op. Die films vallen dus nu weg.’ (De Tijd, 18 april 2020)

Allemaal films dus die via het festival hun schaduw vooruit werpen en bijgevolg een fikse economische meerwaarde vertegenwoordigen. Zonder de promomachine die Cannes hoe dan ook is, wordt het een pak moeilijker om deze films aan de man/vrouw te brengen. Distributeurs hebben al laten weten dat ze hun voor Cannes geselecteerde films gaan achterhouden tot mei 2021! In die situatie zit bijvoorbeeld het sensuele nonnendrama Benedetta, de nieuwe film van Paul Verhoeven. Kan de filmwereld (een jaar) zonder Cannes? De vraag opwerpen is ze beantwoorden: Eigenlijk niet, nee! De grote bioscopen, de multiplexen, die vooral teren op blockbusters die zelden Cannes halen, nog wel. Maar de kleine stadsbioscopen eten als het ware uit de hand van Cannes en halen het gros van hun programmatie uit het aanbod van in Cannes vertoonde films (en nog enkele andere filmfestivals). Hoe zij uit deze crisisperiode zullen geraken is nog maar de vraag!

Het Filmfestival van Cannes was voorzien van 12 tot en met 24 mei. Het Filmfestival van Venetië zou begin september gewoon doorgaan.