Zonder datum

Iemand beschuldigt me ervan nooit een redenering te voltooien. Maar een voltooide redenering is als een voltooid leven: zo’n redenering is een lijk. Daarom misschien zie ik wanneer ik ergens gedachtegang lees de overdekte gang van een claustrum voor me: hier is het denken opgesloten. Je begint te kuieren en bereikt een rechte hoek, dan een tweede hoek – meer metselwerk, meer zuilen – en voor je het weet ben je weer terug bij je uitgangspunt. Zo sterft het christendom, in het klooster van zijn doctrine. En zo is het historisch materialisme gedoemd tot zijn voltooiing in de goelag.
Misschien heb ik hiermee een redenering voltooid

Zondag 28 augustus

Jaarlijks bekroont een festival de maand augustus. In de kerk zijn allerlei kunstzinnige scheppingen uitgestald, een japon met een kroon, drie corgi’s, een tafel met veel ingewikkeld bestek en het tupperwarebakje waarin de soeverein van een stuk of vijftien landen haar cornflakes bewaart – het thema is dan ook het leven van Elizabeth II, ons plichtsbewuste nationale besje.
In de tuin van de pastorie staan stalletjes met ouwe rommel, waaronder gelukkig ook honderden boeken; verderop eet het dorp komkommersandwiches en drinkt het thee, wat een manier is om een pink op te steken naar het continent.

‘Zouden we de Blitz vandaag de dag nog overleven?’ zeg ik tegen John Crook in het boekenstalletje, die in een paperback over The British Empire staat te bladeren.
‘Nee,’ zegt hij, ‘maar the old girl zorgt tenminste voor de nodige continuïteit.’ Dat is heel waar. Weldra zal ze vijftien eerste ministers hebben versleten: de soort is beslist minder duurzaam.
Ik bestel de obligate thee en ga achter mijn krant zitten.

In Moskou kunnen kinderen in een patriottisch pretpark een replica van de Reichstag bestormen, lees ik – en dat herinnert me eraan dat de grootste triomf van Boris zijn onmiddellijke en onvoorwaardelijke steun aan Oekraïne was. In navolging van zijn grote held Winston Churchill bloeide hij op toen er een oorlog uitbrak. Die kwam als geroepen.
Een van de bezwaren die je aan kunt voeren tegen de premier Boris is dat hij als mens van het sanguine type, niet getemperd door enige flegmatische saaiheid, veel te levensgroot was om een goeie eerste minister te zijn: details verveelden hem. Maar het dagelijks leven bestaat uit details, en hoe armer je bent, hoe groter die details zijn.

John komt bij me zitten. ‘Geweldig land,’ zegt hij, trouw aan zijn axioma dat vrienden zijn gedachten ook halverwege een kronkeling kunnen volgen.

‘Bedoel je Rusland?’
‘Nee, wij! Maar je zou de halve populatie van de krijtrotsen moeten smijten, Schotland uit de Unie verwijderen en het restant naar de Middellandse Zee slepen.’

Dinsdagavond

Cadeautje van Duncan: The Stasi Poetry Circle van Philip Oltermann, net uit bij Faber. Het is een raadsel dat een Duitser over een zo Duits onderwerp in het Engels schrijft, maar hoe dan ook: ‘Het gaat over communisme en poëzie, dus het leek me wel iets voor jou.’

Ik leer van deze Oltermann dat de dichter Johannes Becher in de vroege jaren vijftig theoretiseerde over de nieuwe Duitse republiek van arbeiders en boeren – dit utopia moest als het sonnet worden opgebouwd, een dialectische versvorm immers, met zijn volta na acht regels… Bestaat er iets burgerlijkers dan het sonnet? Maar de Partij nam zijn inzichten heel serieus: Walter Ulbricht riep ‘Greif zur Feder, Kumpel!’ en begon aan de constructie van een sonnetvormige dictatuur.

Ik voeg hieraan toe dat Ulbricht een bewonderaar van Goethe was en dat de leesprestaties van schoolkinderen beter waren in de DDR dan in de Bondsrepubliek. Ik lees het bij Oltermann, die duidelijk geen marxist is. Wat te denken… hm. Ik ga voor het keukenraam staan en zie de zon in het oosten ondergaan. Waar ligt die DDR?

Vrijdag 2 september

Joy en ik hebben indertijd de eerste reeks van de Heimat Trilogie samen met Christopher bekeken, na onze overrompelende kennismaking met het epos in een Brusselse bioscoop in 1985, en nu zitten zij en ik eindelijk naar de tweede reeks te kijken, over de jaren zestig, zoals ervaren door jonge kunstenaars in München – naar studenten die een stropdas dragen, naar de gedateerde moderniteit van gestroomlijnde auto’s, het bolle televisiescherm waarop de communisten hun Schutzwall bouwen, de huichelaars van onze leeftijd die het nazisme altijd hebben verfoeid… die hele oude doos doet Edgar Reitz voor ons open.
Het expressionisme van Heimat en de romantiek van Downton Abbey: ziehier de januskop van Europa.

Zaterdag

Ergens halverwege het tweede van de vele schijfjes begeeft de afstandsbediening van de dvd-speler het. Ik rijd naar de winkel in Hastings waar voorwerpen met schermen en draden worden verkocht. Onderweg kom ik door Westfield, waar de plaatselijke FC onder de nazomerzon aan het voetballen is, maar ik bedwing mijn opwellende verlangen naar de mannen langs de lijn die me zouden begroeten met ‘Y’alright, mate’, naar de halve liter bier en de kosmos als voetbal… helemaal vergeten dat het seizoen weer begonnen is.

Twintig minuten later betreed ik de dimensie van de elektronica, die steriel fonkelt. Wie is mijn gids in dit vijandige, levensgevaarlijke oerwoud? Een rosse jongeman. Tegen een rosse jongeman zeg ik – als het ware in het wilde weg – dat ik een afstandsbediening nodig heb en ik laat hem mijn kapotte exemplaar zien. ‘We verkopen helaas geen afstandsbedieningen,’ zegt hij. ‘Die worden nergens afzonderlijk verkocht.’
‘Hoe kom ik dan aan zo’n ding?’
‘U kunt proberen er een online te vinden, tweedehands, maar veel kans geef ik u niet. Dit model is stokoud.’ Hij tikt iets op zijn telefonische lichaamsdeel: ‘Zie je wel, uit 2015. Het eenvoudigste is dat u een nieuwe dvd-speler koopt.’

Zijn redenering is van een Kantiaanse zuiverheid. Op een batterij televisieschermen achter zijn rug spelen alle bestaande zenders, zonder dat het geluid is afgezet. Joy en ik hebben ooit Graceland bezocht – ik herinner me een televisiekamer waar Elvis Presley naar vier programma’s tegelijk placht te kijken, op vier naast elkaar geplaatste bol-ogige apparaten. O kakofonie, o apengekrijs, o schitterende pracht van deze pseudo-jungle, waar een rosse jongen mijn gids is. Ik heb me nog nooit zo moe gevoeld.
‘Vooruit dan maar,’ zeg ik.

De rosse gaat me voor naar de hoek waar de dvd-spelers zijn uitgestald. De goedkoopste blijkt negenendertig pond te kosten.
Bij de kassa voert een andere jongeman mijn adresgegevens in, maar de computer vindt dat ik een huisnummer moet hebben. ‘Meestal werkt 000 wel,’ zeg ik. Maar 000 werkt niet. Ik ben helemaal vanuit Lascaux naar de toekomst gereden en mijn adres bestaat niet meer.

Een half uur later mag ik naar huis. In Westfield dank ik God voor de voetbalsport, die van jongemannen verwacht dat ze tegen de wereld trappen.

Dinsdag

Christopher en Hayley maken zich los uit de menigte in de aankomsthal van Gatwick en ik ren als een kind op ze af, sluit ze in mijn armen, mijn zoon en zijn Vogeltje… Ik zie de haag van zijn tanden, ik hoor zijn vrolijke ‘Dag papa’ door de hal weergalmen; en haar blijde lach is een natuurkracht die al mijn hunkering naar het kleine, gelukzalige gezinsleven uitvergroot tot ik er niet meer toe doe.
Als een bepaalde spanningslimiet is overschreden, gelden andere wetten dan die van de fysica: het sprookje overvleugelt de rede en boven ons hoofd worden wij reusachtige mensen die op een reclamebord reusachtige armen naar elkaar uitstrekken, herenigd dankzij British Airways.

Donderdag 8 september

We eten in herenigde toestand korma en masala in Robertsbridge. Maar juist als ik de vork met het van robijnrode saus druipende stuk lamsvlees naar mijn mond breng, tuurt Christopher op zijn telefoon, waarop een bericht is verschenen. ‘We zijn wees geworden,’ zegt hij.

Ik tik tegen mijn glas; het restaurant verstomt en ik zeg: ‘Ladies and gentlemen, the Queen has died. God save the King.’
Hoe haal ik het in mijn hoofd? Maar de situatie herinnert aan zo’n Engels kinderboek waarin nog niet aan nut en noblesse van de monarchie getwijfeld wordt; het uur vraagt om ridders en een Ronde Tafel en eden van trouw aan hogere machten – kortom, het is een mythische toestand en mijn brein produceert dan ook een mythische reactie. In ons allen sluimert een verlangen voor iemand te knielen, ook in dorre republikeinen… (Maar misschien vergis ik me en ben ik anders dan andere mensen met hersens.)

Thuis

De komende dagen zal er massaal worden gerouwd. Kerken zullen volstromen. Er zullen veel bloemen en boodschappen worden neergelegd. Waarom ontroert de dood van een vrouw van zesennegentig ons toch zo sterk dat we ons verlagen tot al die zoetsappigheid? Omdat er ook iets groters is gestorven: de incarnatie van een formule die tijd en ruimte samenhoudt. De koningin belichaamde het continuüm van de generaties en de cohesie tussen de monaden die wij zijn. Voor die onvatbare grootheden stond dat stokoude vrouwtje, op een stok leunende een meter vijftig. Nu moeten we wachten op de nieuwe vleeswording van dit alles. Als Karel III het koninkrijk samen weet te houden – en niet per se tijd en ruimte – is dat al heel wat.

Ondertussen ontstaat tussen de monarch en de mens die deze rol belichaamt – tussen de mythische en de historische pool – de elektrische spanning die de lichtjes van het koningschap brandende houdt. Een voorbeeld daarvan is dat Elizabeth net als andere vrouwen kinderen kreeg, maar nooit zwanger was; ze was, zoals ze dat noemde, ‘in the family way’.
Twee dagen voor haar dood verwelkomde ze Liz Truss in Balmoral als haar nieuwe Eerste Minister. Daarna ging ze op bed liggen omdat ze zich een beetje moe voelde. Onder de huidige negentigers gaan alleen een paar getaande boeren en vissers zo nog dood, zonder geklaag en na gedane arbeid.

Vrijdag 9 september

Christophers bruidsjonkers komen op bezoek, drie van zijn beste vrienden, een heeft zelfs de trein uit Glasgow genomen om hem te zien. De vriendschap vult het huis met hun onbeschaamde, zwetende jeugd (het is nog altijd warm).

We maken met de honden een peripatetische wandeling door de velden en voeren een lang, kronkelend gesprek over de aard van de Engelse werkelijkheid, dat op wonderbaarlijke wijze balanceert op een heel scherp scherp van een snede met aan weerszijden een woeste kloof… ‘De monarchie verhindert dat de democratie ons tot wilden verfijnt,’ zegt bruidsjonker één.

Maar in fatsoenlijk Europees proza is er altijd een anderzijds en dus spreekt bruidsjonker twee dit tegen: ‘Ons land is helaas van een systemische onrechtvaardigheid. Dat drukt jouw monarchie uit.’

In de woorden van de derde bruidsjonker valt geen conclusie te bespeuren – maar deze apekool bespaar ik u verder.
Belangrijker is dat ik ondertussen mijn zoon van opzij in me opneem, zijn profiel, rechte neus, ijsblauwe ogen, zijn gang, gestalte, behendige rechtervoet, die de windingen van een syllogisme over de machtsverhoudingen in Washington onderbreekt met een tennisbal die hij voor Sammie en Roffel opwipt en dan in een curve om de wereld brengt…
Maar nu is hij blijven staan om de blonde dochter van een republiek te omhelzen. Hoezeer benijd ik hem, die het evenwicht tussen geest en vet weet te bewaren!

Zaterdag

Op het gazon van Steve en Judy, dat vergeeld is als oud papier, schrijven we stellingen en bewijzen uit de stereometrie van het croquetspel, maar de hobbels ondermijnen onze Euclidische inspanningen: loodlijnen en vectoren rollen stuk op de bodemgesteldheid van Sussex. Thee dan maar. Een glas. Nazomerzon, nazomerzon, ik val halverwege het oosten en het westen in slaap, tot iemand me wakker plaagt omdat ik in slaap ben gevallen.

Zondag

Bruidsjonker één heeft zwarte rouwbanden meegebracht en sjort die eigenhandig omhoog langs zeven linkerarmen, zodat we in de kerk onze aanhankelijkheid aan de kroon kunnen spelen (ook bruidsjonker twee doet mee). De Ronde Tafel verrijst aan het slot van de mis, stevig ingegord in zijn zwarte armband, en zingt uit volle borst het ‘God Save the King’… Ik voel me tien en verlang naar het trekken van een zwaard.

Woensdag

We brengen Christopher en Hayley naar Gatwick. Nu wandelen ze in de omgekeerde richting van ons weg, terug naar Amerika – en terwijl we ze nakijken en nog een keer zwaaien, welt de woordcombinatie family way in me op, die de tranen vervangt.

Maandag 19 september

Morgen vertrek ik naar Boedapest, waar Peter voor een week een flat heeft gehuurd. We voelen Viktor Orbán aan de tand en reizen dan per trein naar Subotica, aan de Servische kant van het prikkeldraadgordijn.

Philip Oltermann

Een zwaard trekken