Omstreeks 1560 was Willem van Oranje de rijkste en meest veelbelovende edelman van de Nederlanden. Nog geen tien jaar later was hij zo goed als alles kwijt: zijn bezit, zijn macht en ook zijn goede reputatie. Wat was er gebeurd?

De Spaanse Bezetter, koning Filips II, was despotisch en enkel op geld belust. Dat was toen de perceptie. De Nederlanden kwamen in opstand – de Beeldenstorm! – en Filips stuurde er de gevreesde hertog van Alva op af. Dat was het begin van een uitputtingsslag die de Nederlanden in een diepe crisis stortte.

Geldstromen

In de biografie De Zwijger – een meesterwerk – maak je kennis met de wereld van de onverzettelijke Willem de Zwijger, helder beschreven door René van Stipriaan: zijn ambities, zijn successen, zijn manipulaties – hij opereerde graag in het verborgene – zijn nederlagen. Ook tekent van Stipriaan duidelijk de wegen van de geldstromen uit die aan de basis liggen van de opstand tegen de Spaans-Habsburgse onderdrukker. Show me the money, schrijft onze recensent Frank Hellemans elders op Doorbraak.

Uit de geschiedenisboeken kennen we de intrede van de meedogenloze Alva, de terechtstelling van de graven Egmont en Hoorn en zelfs het vanuit Spanje tegen Willem uitgevaardigde ‘banedict’ – zeg maar fatwa, dixit Hellemans – wat zou leiden tot de moord op De Zwijger in 1584.

Het ongenoegen was eerder al ontploft tijdens de hongerwinter van 1565. Van Stipriaan: ‘De strenge winter ging over in een diepe economische crisis, veel mensen verloren hun baan, lonen daalden en de prijzen bleven stijgen, en de criminaliteit nam merkbaar toe.’ Met de Beeldenstorm een jaar later kreeg de opstand pas echt een gezicht en ontpopte Willem zich willens nillens tot ‘Vader des Vaderlands’. Ook al was hij dus aanvankelijk er vooral op uit om zijn eigen financiële huishouden en gedaalde status weer op orde te brengen. Dat Alva ook nog eens draconische belastingen oplegde om zijn troepen te kunnen betalen, was de druppel te veel.

Propaganda-oorlog

Interessant is zeker wat van Stipriaan de ‘waarheidscrisis’ van de zestiende eeuw noemt. Door de voortdurende staat van oorlog ‘vernevelden’ de normen en de waarheid. Hovelingen waren het sowieso al gewoon om de wereld als een schouwtoneel in te schatten vol illusie en bedrog. Met de opkomst van de drukpers begon er langs beide kanten — die van Willem en die van Filips — een oorlog om de ideeën via fluks verspreide gedrukte pamfletten te manipuleren.

Willem beleefde in zijn revolutie tegen de Spaanse kroon het gesteggel tussen katholieken en calvinisten-protestanten als een overbodige splijtzwam. Vandaar zijn pleidooi voor tolerantie en voor de ene, ware christelijke religie, waar plaats is voor zowel katholieken als protestanten. Maar de hardleerse fundamentalisten wilden aan beide kanten niet horen van Willems verzoenende taal. Hoe het afliep weten we. ‘De Zwijger wemelt van de nieuwe details en inzichten. Alles wijst erop dat dit voor de komende decennia het standaardwerk zal worden over Willem van Oranje.’ Aldus Geert Mak.

Bestel hier uw exemplaar!

Philips van Hoorne

Vader des Vaderlands

Egmont en Hoorne, iconische figuren uit een tragisch politiek conflict