Op drie minuten gooide Terzake alle clichés op een hoopje over de verkiezingen in Indonesië: het ‘land van vulkanen, tropische regenwouden en parelwitte stranden’, automatisch in één adem aangevuld met ‘corruptie, nepotisme, megalomane projecten en schendingen van mensenrechten’. De 72-jarige Prabowo Subianto, voormalige schoonzoon van dictator Soeharto kwam met meer dan 58 procent van de stemmen als winnaar uit de stembusgang van 205 miljoen (vooral jonge) kiezers.

De vroegere commandant van de Special Forces werd na de val van Soeharto uit het leger gezet vanwege misdaden tegen de menselijkheid. Daarom is de vraag terecht of zijn aantreden Indonesië terug naar dat verleden zal katapulteren. Prabowo is de verpersoonlijking van én een duister verleden én van de schatrijke en machtige families die nog altijd de touwtjes in handen houden.

Plooien of breken

Sinds het Soeharto-regime een kwarteeuw geleden door een studentenopstand ten val werd gebracht, heeft de kolos van Zuidoost-Azië een merkwaardig parcours afgelegd. Daarbij is niets werkelijkheid geworden van de doemscenario’s in westerse media over een mogelijke implosie op z’n Joegoslavisch: Indonesië als een multi-etnisch kruitvat dat vatbaar is voor moslimfundamentalisme.

Joko ‘Jokowi’ Widodo, was de eerste president zonder banden met het establishment. Van bescheiden komaf, had de meubelmaker zich in de grootste volkspartij PDI-I opgewerkt tot gouverneur van Jakarta

Integendeel, de sindsdien vijf opeenvolgende democratisch verkozen presidenten hebben handig de ‘mushawara’ bedreven, de traditionele overlegtechniek om tot politieke consensus te komen. Met succes: het land kent gemiddeld 5 procent economische groei, een beteugelde inflatie en behoud van politieke evenwichten en stabiliteit. Dat alles in een gebied dat zich uitstrek over 17.000 eilanden, alle samen even groot als van Londen tot Teheran.

Prabowo’s voorganger, Joko ‘Jokowi’ Widodo, was de eerste president zonder banden met het establishment. Van bescheiden komaf, had de meubelmaker zich in de grootste volkspartij PDI-I opgewerkt tot gouverneur van Jakarta. Tijdens zijn eerste ambtsperiode (2014-2019) ijverde hij voor de lotsverbetering van de ‘kleine man’ in de gezondheidszorg en het basisonderwijs. Maar om zijn ambitieuze hervormingsagenda erdoor te kunnen krijgen, was het voor de outsider plooien of breken met de invloedrijke elites.

Vijfde economische macht

Na zijn herverkiezing in 2019, focuste Jokowi op grote infrastructuurwerken en met een exportverbod voor ruwe grondstoffen op meer toegevoegde waarde voor de lokale industrie. Daarvoor was steun nodig van de grote private bedrijfsconglomeraten uit de Soeharto-periode. Jokowi maakte zijn rivaal, Prabowo, dan maar minister van Defensie in zijn regering en zette een domper op de tot dan onafhankelijke anti-corruptiecommissie. Dit ‘pragmatisme’ zorgde ervoor dat Jokowi dubbel zoveel parlementsleden achter zich kreeg als de 40 procent die hem steunde in 2014. Jokowi slaagde er ook in de dynamiek te breken van extreme moslimpartijen, waar Prabowo zich in vorige verkiezingen nog aan had vastgeklampt.

Resultaat: volgens projecties van de Wereldbank zal Indonesië, als vijfde economische macht en lid van de G20, dit jaar de Britse economie voorbijsteken (acht jaar geleden stond het land niet eens in de top-30). Naast de uitbreiding van zee- en luchthavens, autosnelwegen, een (Chinese) supersnelle treinverbinding Jakarta-Bandung en een splinternieuwe metro in Jakarta, wordt nu werk gemaakt van de meer centraal gelegen nieuwe hoofdstad Nusantara.

Vanuit Brussel en Washington kan men dat zien als ‘megalomane’ projecten, maar het stimuleert de opkomst van een middenklasse die vijftien jaar geleden nagenoeg onbestaande was. De archipel werd gedomineerd door een kleine fractie superrijken die alle raderwerken van de economie monopoliseerde.

Westen aan de zijlijn

China investeert massaal in nikkelraffinaderijen zodat alweer een voor onze energietransitie strategische grondstof (zoals kobalt in Congo) in de greep komt van Beijing. Het Westen staat aan de zijlijn. Meer nog, Europa diende een klacht in bij de Wereldhandelsorganisatie tegen het verbod op uitvoer van onverwerkte grondstoffen.

Wat de argwaan tegen Prabowo betreft, merkt Ben Bland van de invloedrijke Britse denktank Chattam House in Foreign Affairs op dat de CIA Prabowo al in 1985 als mogelijke opvolger zag van Soeharto wegens zijn ‘good reputation for leadership’.

Want ondanks uitschuivers, blijft Indonesië alsnog de enige echte democratie in Zuidoost-Azië

De kernvraag blijft niettemin of Prabowo Indonesië kan doen afglijden naar een autocratisch regime. Activisten, academici, journalisten en studentenorganisaties in Indonesië waarschuwen ervoor. Dat is een geruststellende zaak. Want ondanks uitschuivers, blijft het land alsnog de enige echte democratie in Zuidoost-Azië. De politieke macht is er vandaag veel diffuser verspreid over de verschillende landsdelen, instituties en organisaties dan 25 jaar geleden. Hoewel coalities met (de kleine) moslimpartijen mogelijk zijn, is hun invloed de jongste jaren tanende: allen samen halen ze minder dan 10 procent.

Dat Jokowi’s 36-jarige zoon, via een juridisch aanvechtbare kunstgreep de vicepresident van Prabowo wordt, doet twijfels rijzen over ‘nepotisme’. Of was het een sluwe poging van Jokowi om zijn invloed nog te laten gelden en zijn hervormingsagenda te blijven doorduwen, nu een derde mandaat onmogelijk is? De uittredende president behoudt volgens een recente peiling nog ruim 80 procent van het vertrouwen.

Hoe dan ook, de meanders van de mushawara zijn vaak ondoorgrondelijk voor westerse begrippen. Zes van de negen studenten die tijdens het studentenprotest in 1998 door Prabowo werden gekidnapt, zijn vandaag zijn politieke medewerkers.

Onbeduidend Europa

Prabowo groeide op in Londen en Zurich nadat zijn vader als invloedrijke economist in onmin geraakte met Soekarno, de eerste president van het onafhankelijk geworden Indonesië. Hij kreeg zijn militaire opleiding in de Verenigde Staten. Hoewel uitgesproken nationalistisch en openlijk afkerig van ‘westerse moraliserende hypocrisie’ zal hij (trouw aan Jakarta’s traditie van ‘ongebonden land’) wellicht een grotere rol opeisen voor het belangrijkste land van Asean, het Zuidoost-Aziatische blok. Zorgvuldig laverend tussen China en de VS, kwalificeerde hij Europa onlangs als ‘onbeduidend’.

Indonesië kan niet zonder China, maar blijft argwanend Pekings manoeuvres in de Chinese Zee gadeslaan. Eenzelfde achterdocht bestaat tegenover Washington sinds de zware financiële crisis van 1997, de inval van 2003 in Irak en de aanpak van de Palestijnse kwestie. Van de nieuwe president verwachten de Indonesiërs dat hij met sterke hand Jokowi’s economische ontwikkelingsplannen doorzet, zonder de democratie te ondermijnen. Jokowi’s opvolger staat onder zware druk om zich daaraan te houden. Voor Indonesië worden het dus beslissende scharnierjaren.

Prabowo Subianto

Hoe zorgwekkend is de nieuwe president van Indonesië?

Opstoot islamextremisme in Indonesië