De nieuwe expo van de Belgische kunstenaar Rinus Van de Velde (1983, Leuven) in het Brusselse BOZAR is de eerste waarin hij in dialoog gaat met kunstenaars die hem inspireren. Onder hen onder meer Claude Monet, Joan Mitchell, Pierre Bonnard, Edvard Munch en Jean Tinguely.

Stuk voor stuk groten uit de negentiende- en twintigste-eeuwse kunstgeschiedenis. Of Van de Velde zich daarmee op dezelfde artistieke hoogte wil plaatsen als zijn beroemde voorgangers? In het geheel niet. Hij ziet hen eerder als reisgezellen op zijn denkbeeldige reizen. ‘Inner Travels’, de titel van de tentoonstelling, kon dan ook niet beter gekozen zijn.

BOZAR

In BOZAR kan je, verspreid over negen zalen, ruim tachtig werken bekijken van Van de Velde en zijn ‘medereizigers’. De expo is een concept en een productie van Europalia. Het festival Europalia brengt om de twee jaar een veelzijdig artistiek programma rond een land of een thema.

Het thema dit jaar is ‘Trains & Tracks’. Daarmee wil het festival de impact van de trein op de maatschappij verkennen en het universum van de trein als metafoor voor de alledaagse, mythische en imaginaire reis – een groot thema in Van de Veldes werk.

Sofareiziger

Wie Rinus Van de Veldes carrière volgt, weet dat de kunstenaar niet graag reist. Het liefst werkt hij hele het jaar door alleen in zijn Antwerpse atelier. Een van de eerste werken die je in de expo te zien krijgt, is de metersgrote houtskooltekening I am the armchair voyager (2020): ‘Ik ben de sofareiziger’.

Als je het werk van Van de Velde wil begrijpen, hou je dat best in gedachten. Net als het gegeven dat het een door hemzelf gecreëerd alter ego is dat die denkbeeldige reizen maakt en dat die reizen symbool staan voor de fictieve autobiografie die hij met zijn oeuvre wil samenstellen.

Doorheen de negen zalen kom je zo van het ene ‘gedroomde’ avontuur in het andere terecht. In de eerste zaal is als indrukwekkende intro tot de expo slechts één werk te zien: een tien meter lang en drie meter hoog treinstel dat medewerkers van de kunstenaar maakten van karton, hout, verf en mixed media. Het treinstel – eigenlijk een combinatie van een wagon en een locomotief – ziet er op het eerste gezicht levensecht uit, maar dat is slechts schijn. Bij nader toezien ontdek je verrast vrijwel overal de structuur van beschilderd golfkarton.

‘One shot movies’

In de daaropvolgende zalen zijn de werken telkens geconcentreerd rond een specifiek thema of werk: (Inner) Travels, Vacation Will Kill You, The Principle Impulse, Miniature Worlds, La Ruta Natural, Coral. ‘(Inner) Travels’ bijvoorbeeld is gelinkt aan Van de Veldes dagdromen en innerlijke reizen, al dan niet beleefd door de ogen van andere kunstenaars. Tot die laatsten behoren namen zoals de openluchtschilder Claude Monet en de abstract-expressionistisch werkende Joan Mitchell.

Het zijn stuk voor stuk namen die de kunstenaar als tegenpolen beschouwt. Kunstenaars van wie hij de (auto)biografieën verslindt, ‘vanuit de overtuiging dat een oeuvre een narratief en de structuur ervan nodig heeft om betekenis te krijgen’. Van de Velde noemt zijn eigen werken wel eens ‘one shot movies’: in één stilstaand beeld krijg je een heel verhaal voorgeschoteld.

In de laatste zaal, ten slotte, is onder een glazen stolp een latex masker te zien dat sprekend lijkt op de kunstenaar. Het contrast met de eerste zaal kan niet groter zijn. Het treinstel neemt bijna de hele ruimte in beslag, terwijl het masker vrijwel geen plaats inneemt.

Palindroom

Elders in de tentoonstelling staat een auto die ook grotendeels van karton is gemaakt. Hij ziet eruit als een open Amerikaanse slee. Werp je een blik naar binnen, zie je, behalve de banken, niet veel meer dan een stuur, een rudimentair dashboard en een versnellingspook. Het gaat Van de Velde niet zozeer om de precieze nabootsing van een treinstel of auto, maar om de idee ‘treinstel’ of ‘auto’. De kunstenaar is anders gezegd niet geïnteresseerd in de illusie van de realiteit, maar wel in de realiteit van de illusie. Ironie en zelfspot zijn hem daarbij niet vreemd.

De Amerikaanse slee speelt een cruciale rol in La Ruta Natural (2021), de tweede film van Van de Velde na The Villagers (2019), die in première te zien is in BOZAR. Het is een dertien minuten durende surrealistische roadtrip in een geconstrueerd universum. Enerzijds bestaat hij uit levensgrote decors en anderzijds uit schaalmodellen. Van de Velde regisseerde de film, een acteur met het latex masker op speelt er de enige rol in. De film eindigt waar hij begon en begint waar hij eindigde, in een onophoudelijke loop. Dat gegeven schuilt ook in de titel ‘La Ruta Natural’ – een palindroom, ofwel een woord dat je van voor naar achter en van achter naar voor kunt lezen.

Extra dimensie

Rinus Van de Velde is inmiddels zo’n vijftien jaar actief. ‘Inner Travels’ omvat een selectie werken die hij de afgelopen elf jaar maakte. Toch beschouwt de kunstenaar zijn nieuwe expo niet als een retrospectieve. Daarvoor vindt hij zichzelf nog veel te jong. In BOZAR toont hij houtskool-, olieverfpastel- en kleurpotloodtekeningen, keramiek, decorstukken en props, schaalmodellen, een foto en zijn laatste film.

Van de Velde raakte destijds bekend met veelal monumentale houtskooltekeningen waarop hij zelf vaak te zien is, al dan niet in het gezelschap van vrienden. Onder elke tekening schreef hij – eveneens in houtskool – dikwijls uitvoerige, steevast Engelse teksten in slordige kapitalen. Een van zijn vrienden, de schrijver Koen Sels, bedacht ze. Een voorbeeld van zo’n tekst, tevens de titel van het werk, is: Everyone who reproduces that which drives him to creation with directness and authenticity belongs to us (2010). Op de tekening liggen twee volwassen mannen in kostuum languit op de grond. Ze zijn bezig een modelspoorbaan te construeren.

De scène heeft iets absurds en doet onwillekeurig denken aan de doeken van Michaël Borremans, waarop de personages vaak verdiept zijn in onduidelijke, raadselachtige bezigheden. De tekst voegt daar nog een extra dimensie aan toe. Soms zijn die teksten zo lang dat ze een verhaal op zich vormen, dat fictie en realiteit vermengt. Ze lijken de beschouwer wegwijs te maken in Van de Veldes autobiografie, ‘maar leiden telkens naar andere interpretaties en dwaalsporen’.

Loop

Fotomateriaal vormt de basis voor Van de Veldes monumentale houtskooltekeningen. Dat kunnen bestaande foto’s zijn, maar ook foto’s die door hemzelf in zijn studio in scène zijn gezet. Om die scènes te kunnen realiseren, bouwt hij in samenwerking met zijn team ‘omgevingen’ – zoals een oerwoud – waarin hij dan avonturen beleeft of zich anderszins als een fictieve reiziger gedraagt. Mettertijd groeiden die decorstukken uit tot autonome kunstwerken, die ook als dusdanig gepresenteerd worden in Van de Veldes expo’s.

En zo raken we aan de kern van Van de Veldes huidige artistieke praktijk: doordat het ene medium de basis voor een ander medium kan zijn, belandt het hele oeuvre in een loop en wordt het onduidelijk wat er eerst was. Maar wat er ook eerst was, de kunstgeschiedenis klinkt er altijd als een echo in door.

Praktisch

De expo ‘Inner Travels‘ van Rinus Van de Velde loopt nog tot 15 mei 2022 in Bozar.
Voor meer info en tickets: https://www.bozar.be/nl/kalender/rinus-van-de-velde-inner-travels
Bij de expo hoort ook een catalogus: Dirk Vermaelen e.a.: Rinus Van de Velde. Inner Travels, Veurne: Hannibal Books, 2022, 160 blz (paperback), € 45, ISBN 978 94 6436 616 7

Rinus Van de Velde

Rinus Van de Velde: ‘Ik ben de sofareiziger’

Het verstoorde universum van Dieter de Greef

Kuifje in Antwerpen