Vlaanderen heeft een bijzonder flexibele arbeidsmarkt. Toch wat toppolitici betreft. Eergisteren burgemeester van Aarschot, gisteren minister, vandaag terug burgemeester van Aarschot, morgen… Vandaag misnoegd minister van Onderwijs want men wilde ook graag vice-ministerpresidente zijn, morgen burgemeester van Genk, overmorgen… Het kan allemaal.

Ik sta ook versteld van de fysieke paraatheid van onze toppolitici. Geen opdracht is hen te zwaar. Het zijn multitaskers: burgemeester, parlementslid, partijvoorzitter. Dit is het ideaal van elke toppoliticus! Drie voltijdse jobs! Ook Conner droomt er elke nacht van, want hij doet aan politiek voor ‘de mensen’.

‘Al wie poten en oren heeft, zal moeten werken’, zei ooit minister van Werk Monica De Coninck. Ze heeft alvast haar collega’s overtuigd. Als we allemaal het voorbeeld van onze toppolitici volgen dan stijgt ons bnp tot ver boven dat van China en de USA samengeteld.

Ze zijn ook hooggeschoold en hoogbegaafd, de Vlaamse toppolitici. Eergisteren minister van Openbare Werken, gisteren bevoegd voor Onderwijs en vandaag voor Begroting. Er is zelfs een excellerende Vlaamse excellentie die achtereenvolgens minister was van Leefmilieu, Mobiliteit, Openbare Werken, Onderwijs, Werk en Economie, Welzijn en vandaag Binnenlands Bestuur. Het is een beetje alsof ik vandaag staatsrecht zou doceren, volgend academiejaar nucleaire biologie, het jaar nadien Bijbelexegese om vervolgens mijn carrière af te sluiten in 2028 als hoogleraar ‘Genderstudies en Dekolonisering’.

Eens de pensioenleeftijd in het vizier wenken voor onze toppolitici andere ‘uitdagingen’ waar ze ‘hun beste beentje kunnen voorzetten’, zoals gouverneur van een provincie, het Grondwettelijk Hof, het voorzitterschap van een raad van bestuur, voorzitter van een universiteit of van een associatie, Europees Parlementslid, Europees commissaris, president van Europa… Men kan zich ook ‘inzetten’ voor een internationale organisatie, zoals de Raad van Europa, de NAVO, de Europese Investeringsbank… Alleen het mandaat van paus van Rome lijkt vooralsnog onbereikbaar.

Politieke vernieuwing: borrelnootjes, geen vette vis

Het zal niemand verwonderen dat ik uitkeek naar het hoofdstuk ‘Politieke Vernieuwing’ in het Vlaamse regeerakkoord. Wat we zelf doen, doen we toch beter?

Helaas… Vermindering van het aantal Vlaamse Parlementsleden? Niets van! Het beperken van politieke cumul? Niets van! Afschaffing van de provincies? Niets van! Ondanks het getoeter daarover tijdens de campagne.

Toch loopt het over van ambitie in het Vlaamse regeerakkoord. Ik citeer: ‘Ook de politieke partijen nemen hun verantwoordelijkheid in die collectieve inspanning. Het is onze ambitie om de partijfinanciering af te bouwen’. Applaus bij alle kiezers, tenminste als die ambitie ooit werkelijkheid wordt. Maar de tekst gaat verder. Hoe wil Vlaanderen dit realiseren? Ik citeer opnieuw: ‘Het meest aangewezen instrument daartoe is het afschaffen van de senaat, inclusief de bijhorende partijdotatie. We ijveren hiervoor op federaal niveau’.

Vrij vertaald: zelf doen we niets; de anderen moeten het maar doen. Wat we zelf kunnen, doen we niet!

Het zou pas van gezonde zin voor humor getuigen, mochten de drie Vlaamse Arizona-partijen volgende passage opnemen in het toekomstige federale regeerakkoord: ‘Ook de politieke partijen nemen hun verantwoordelijkheid in die collectieve inspanning. Het is onze ambitie om de partijfinanciering af te bouwen. Het meest aangewezen instrument daartoe is het afschaffen van de provincies, inclusief de bijhorende partijdotatie. We ijveren hiervoor bij de gewesten’. Zo is de cirkel ten minste rond!

Overigens, de senaat en de provincies hebben veel gemeen. Het zijn beiden instellingen die in de loop der tijden vele van hun oorspronkelijke bevoegdheden hebben verloren. Alle vlees, pezen en spieren zijn ze kwijt. Er rest alleen nog het skelet. Maar net als in een slechte horrorfilm blijft het skelet leven. Senaat en provincies staan symbool voor het verdriet van België. We hebben sedert 1831 vele nieuwe instellingen opgericht, maar nog nooit hebben we een instelling afgeschaft. Er is nooit een politieke koterij te veel.

De ijzeren wet van de politieke vernieuwing

Maar er is ook goed nieuws. Ik hoor wel eens dat het troebele tijden zijn. Dat er geen zekerheden meer zijn. Niets van! Er zijn nog politieke zekerheden.

Sommige zaken kan je zo voorspellen. Bijvoorbeeld wanneer er een debat over politieke vernieuwing wordt afgetrapt. Je weet zo wat de afloop is. In ons boek Schone schijn. Particratie wurgt democratie (2019) schreven Veerle Wouters en ik: ‘Zodra er maar gesproken wordt over het verminderen van de kostprijs van de politiek gebruiken partijen steeds weer dezelfde bliksemafleider: men sleutelt aan de vergoeding van de parlementsleden’.

Dit is de ijzeren wet van de politieke vernieuwing: partijen blijven altijd buiten schot. Ook deze keer zijn het de parlementsleden die het gelag betalen: beperking van de uittredingsvergoeding en vermindering van de bijkomende vergoedingen. De politieke partijen blijven wel gretig graaien in de staatskas.

De zwerfsteen uit de oertijden: de provincies

De eeuwige overlevers, dat zijn de provincies. Opnieuw ontsnappen ze de dans. Roos Stevens, ambtenaar op rust, schreef er een uitstekend stuk over op Doorbraak. Ik kan er niets aan toevoegen. Provincies zijn niet alleen nutteloos, ze zijn zelfs volstrekt nutteloos. Ze zijn de koterijen van de Vlaamse politiek. Het Bokrijk van onze politieke instellingen.

Ik heb er in de verste verte geen idee van wie hier de provinciale lakens uitdeelt. Ik weet wel dat ik elk jaar betaal voor die lakens

Bij het zappen – ik was op zoek naar het WK Wielrennen – kwam ik enkele weken geleden toevallig terecht bij Villa Politica. Ik zag een Vlaams parlementslid van CD&V. Hij verdedigde de provincies: het zijn lokale besturen, dicht bij de mensen. Even dacht ik dat Geert Hoste op 9 juni verkozen was. Toen ik de juiste bril had opgezet, bleek het toch iemand anders te zijn.

Provincies staan dicht bij de mensen? Beste lezers, laten we het even onderzoeken. Neem allemaal een blaadje papier en schrijf de naam op van ‘je’ provinciegouverneur en van ‘je’ gedeputeerden. Na vijf jaar ‘dicht bij het volk’ moet je ze toch allemaal kennen? Indien je score 0/20 is, dan behaal je net evenveel op dit examen als ik. Ik heb er in de verste verte geen idee van wie hier de provinciale lakens uitdeelt. Ik weet wel dat ik elk jaar betaal voor die lakens.

Provincies zijn even nuttig als een kapotte klok. Tweemaal per dag geeft ook een kapotte klok het juiste uur weer. Zo is het ook met de provincies: zo nu en dan gebeurt er iets nuttigs. Maar dit is wel ruim onvoldoende om ze te laten bestaan.

Gidsland Wallonië

Om het helemaal pijnlijk te maken, werpen we nu even een blik op het Waalse regeerakkoord. In Wallonië worden de provincies wel afgeschaft. Exit de nutteloze deputatie en de al even nutteloze provincieraden.

Hoe gebeurt dit dan? Welke mirakeloplossing konden de Vlaamse politici maar niet vinden? In Wallonië worden de provinciale bevoegdheden overgeheveld naar het meest geschikte niveau: gemeenten, gewest of gemeenschap. De bevoegdheden die men niet kan overhevelen, worden voortaan uitgeoefend door een assemblee van burgemeesters, naar het voorbeeld van de raden van politiezones. Dit nieuwe model zal aan de kiezers worden voorgelegd in een volksraadpleging.

Roos Stevens roept op om in Vlaanderen blanco te stemmen voor de provincies: ‘De enige manier om dat te keren, is door als burger een minimum aan respect te vragen voor onze stem. Voor mij is het alvast eenvoudig: geen programma voor 1,2 miljard aan uitgaven? Dan ook geen stem. Voor de provincie stem ik blanco op 13 oktober. Ik zal beter slapen van een blanco stem dan van een blanco cheque…’.

Mocht ik in Vlaanderen wonen, deed ik het ook. Liever een blanco-stem dan een volstrekt nutteloze stem.

Maar ik stem in Wallonië. De onderhandelaars van het Waalse regeerakkoord, Georges-Louis Bouchez (MR) en Maxime Prévot (Les Engagés), hebben de Waalse provincies een belangrijke bevoegdheid toegekend in het Waalse regeerakkoord: elke provincie moet een plan opstellen voor haar eigen afschaffing. Voor het eerst sedert mensenheugenis gaan de provincies hun nut bewijzen.

Ik zal dan ook met een zelden geziene overtuiging stemmen voor de provincie en voor haar afschaffing. Een allerlaatste keer; nadien nooit meer.

In het Brusselse gewest, nochtans bijzonder rijk aan instellingen, is het provinciale niveau al afgeschaft. Wallonië volgt (hopelijk) binnenkort. Bij de lokale verkiezingen van 2030 zal alleen nog in Vlaanderen gestemd worden voor de provincies. Als het de ambitie is van de Vlaamse regering om het politieke Bokrijk van België te worden, dan is men goed op weg.