De voortschrijdende Europese integratie heeft de opkomst van nationalistische bewegingen in Vlaanderen, Schotland of Catalonië niet kunnen voorkomen. Hoe kijken die hedendaagse nationalisten naar het Europese project en hoe gaat Europa om met nationalisten die opgang maken binnen lidstaten? Şirin Gräbnitz heeft er als masterstudente Europese politiek net een proefschrift over geschreven. In Independence in Europe: The Rational Choice for Secessionist Actors in the European Union schetst Gräbnitz enkele interessante paradoxen.

Een eerste paradox is dat het supranationale project de oude natiestaten opnieuw belangrijker heeft gemaakt. In eerste instantie appelleert de idee van een verenigd Europa aan separatisten: het is een project dat volkeren schaalvoordelen kan bieden los van het oude model van de staat. Europa maakt secessie dus makkelijker, omdat de potentiële nadelen van onafhankelijkheid worden opgevangen door het Europese samenwerkingsverband. Maar die redenering is buiten het huidige Europa gerekend. De Europese samenwerking berust vandaag immers heel sterk op de oude staten. Hoewel binnen Spanje, Groot-Brittannië en België succesvolle sub-naties erin geslaagd zijn om zich te ontplooien, kijkt Europa steevast naar de overkoepelende staat als gesprekspartner. Hoeveel bevoegdheden Vlaanderen ook vergaart: België is de lidstaat van de EU. Op die manier belet Europa vandaag dat opkomende subnaties hun vleugels uitslaan en hun plaats opeisen op het internationale toneel.

Pragmatisch pro

Een tweede paradox schuilt in de houding van hedendaagse nationalisten tegenover Europa. Gräbnitz onderzocht in Vlaanderen de N-VA en de Vlaamse Volksbeweging, in Schotland de SNP en de beweging Yes Scotland. Ze stelt vast dat deze nationalistische groeperingen zich positief opstellen ten opzichte van Europa. Tegelijkertijd, aldus Gräbnitz, zijn deze nationalisten uiteindelijk gekant tegen een federaal Europa: ze zoeken eerder heil in een confederaal samenwerkingsverband tussen verschillende regeringen. Het komt er eigenlijk op neer dat nationalisten pro Europa lijken te zijn zolang het in hun kraam past. Het heeft allemaal meer met pragmatisme te maken dan met Europese bevlogenheid.

Gräbnitz vraagt zich ook af wat er zou gebeuren als Europa vandaag geconfronteerd zou worden met een sub-natie die zelfstandig wordt. Nationalistische groeperingen binnen Europa stellen de Europese samenwerking niet in vraag. Kunnen de nieuwe naties dan zomaar toetreden tot de Europese kring? Is zo een interne uitbreiding mogelijk volgens de vandaag geldende verdragen? Niemand die het weet, omdat de mogelijkheid eenvoudigweg nooit geregeld werd in een verdrag. Dat betekent volgens Gräbnitz onzekerheid voor iedereen: voor separatisten, die geen enkele garantie hebben dat ze na secessie vlot zullen kunnen toetreden tot de Europese Unie, maar ook voor tegenstanders van het nationalisme, die geen enkele stok achter de deur hebben om separatisme tegen te gaan.

Het probleem stelt zich nog niet, omdat volgens Gräbnitz de kans klein is dat er op korte termijn onder impuls van nationalisten een nieuwe onafhankelijke natie binnen Europa opstaat. Maar Gräbnitz stelt dat Europa daar ook niet op hoeft te wachten en nu al kan werken aan manieren om de opkomende sub-naties hun plaats onder de Europese zon te gunnen. Deelentiteiten zoals Vlaanderen zijn een realiteit die Europa ernstig moet nemen. Omgekeerd zouden nationalisten Europa serieuzer kunnen nemen, onder meer door goed na te denken over hun Europese droom. In hoeverre is de pro-Europese opstelling van nationalisten strategisch dan wel principieel? Is een sterker Europa wel te verzoenen met een sterkere natie?

In de aanloop naar historische verkiezingen, die ook een belangrijke Europese dimensie hebben, zou het debat in Vlaanderen – en zeker binnen de Vlaamse Beweging – wel eens gebaat kunnen zijn bij die prikkelende vragen.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>

Sirin Gräbnitz

Afscheiden in het Avondland