Op 13 februari werd Donald Trump, de voormalige president van de Verenigde Staten, voor een tweede keer vrijgesproken van een ‘impeachment’ (‘aanklacht’) door het Huis van Afgevaardigden. Het werd Joe Bidens voorganger, zoals u intussen wel weet, aangewreven verantwoordelijk te zijn voor de ‘opstand’ (‘insurrection’) van 6 januari, toen honderden van zijn aanhangers op gewelddadige wijze het Capitool binnendrongen.

Live

Donald Trump werd zo de eerste president die voor een tweede keer door het Huis aangeklaagd werd (de eerste keer was in 2019). Die aanklacht werd snel-snel geformuleerd en zonder veel debat gestemd. Logisch, zo klonk het in Democratische hoek: veel onderzoek moest er immers niet gevoerd worden. De feiten die aan de grondslag lagen van de inbeschuldigingstelling waren gekend. Sommige ervan werden zelfs live op tv uitgezonden.

Na de inbeschuldigingstelling volgde de berechting door de Senaat. Dat deze überhaupt doorging was bijzonder. Op het moment dat Nancy Pelosi, de voorzitster van het Huis van Afgevaardigden, haar ‘impeachment managers’ (zeg maar ‘openbare aanklagers’) richting Senaat stuurde, had Joe Biden al de eed als president afgelegd. Onmiddellijk ontstond een debat over de grondwettigheid van een impeachment procedure tegen een afgetreden president. Ik schreef er dit artikel over.

Geen opperrechter

De kwestie van de grondwettigheid werd nog voor het werkelijke proces in de schijnwerpers geplaatst. Een eerste keer door John Roberts, de voorzitter van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten. De Amerikaanse grondwet bepaalt dat wanneer de president berecht wordt, de opperrechter van het land de Senaat voorzit. Op die manier wordt aan een door en door politiek orgaan een schijn van onpartijdigheid gegeven.

Roberts besloot evenwel dat de verplichting die de grondwet hem oplegt zich niet uitstrekte tot de berechting van voormalige presidenten. Dat de chief justice weigerde plaats te nemen in de stoel van de Senaatsvoorzitter gaf een zeker gewicht aan de opvatting dat de berechting van een reeds afgetreden president strijdig is met de Amerikaanse grondwet.

Een nogal ongemakkelijk gevolg van Roberts’ terugtreden was dat Kamala Harris, als vicepresident tevens voorzitter van de Senaat, de leiding zou krijgen over het proces tegen de voormalige tegenstrever van haar baas. Harris deed verstandelijk afstand van die rol ten voordele van de president pro tempore van de Senaat, de Democraat Patrick Leahy, een man zonder uitgesproken ideologisch profiel.

Valse start

De kwestie van de grondwettigheid werd een tweede keer op de voorgrond geplaatste door Republikeins senator Rand Paul. Die introduceerde kort na de inzwering van de juryleden (de Senatoren) een motie over de grondwettigheid van de procedure. Paul betoogde dat het vervolgen van politici die niet langer de functie bekleden waarin zij de feiten pleegden niet verenigbaar is met de impeachment procedure zoals uiteengezet in de grondwet.

Een slimme zet van Paul (die het in 2016 trouwens nog opnam tegen de man op het beklaagdenbankje). Senatoren dienden immers nog voor het proces ten gronde aan te geven of zij het hele gebeuren als legaal erkenden. 45 Senatoren, allen Republikeinen, steunden Pauls motie, wat de kans op veroordeling meteen een serieuze knauw gaf. Hoe konden deze Senatoren Trump immers nog schuldig verklaren nadat zij lieten weten dat het hen aan rechtsmacht ontbrak om te besluiten?

Aangezien 17 van de 50 Republikeinen in de Senaat voor veroordeling dienden te stemmen om de noodzakelijke tweederdemeerderheid in de kamer te behalen, betekende dit de facto een vroegtijdig einde aan de procedure. Bovendien gaf Pauls motie Republikeinse senatoren die enerzijds de Trump-basis vreesden maar anderzijds de Amerikanen die een veroordeling genegen waren niet van zich wilden vervreemden een uitweg. Zij konden de president vrijspreken, niet omdat zij zijn uitspraken en daden goedkeurden, maar wel omdat zij hem nu eenmaal niet konden veroordelen.

Verdediging

Nu was het niet allemaal rozengeur en maneschijn voor de oud-president. Een week voordat het proces van start ging, gaven al zijn advocaten er de brui aan. Naar verluidt waren zij het oneens met de door Trump voorgestane verdedigingsstrategie. Het plan van Butch Bowers en Deborah Barbier, de twee leidende advocaten, bestond, gelet op de waarschijnlijkheid van vrijspraak, uit een do no harm-strategie. Focus op de vermeende ongrondwettigheid en kibbel met de Democraten over de juiste definities van ‘aanzetten’ en ‘opstand’, en de president hoefde zich geen zorgen te maken.

Maar Trump eiste naar verluidt dat zijn beweringen over massale fraude een rol zouden spelen in de pleidooien van zijn advocaten. Dat de voormalige president vasthield aan deze eis is zonder twijfel één van de redenen waarom hij moeite had met het samenstellen van een juridisch topteam. In de advocatuur is een reputatie alles. En hoewel een korte opdracht voor de president heel wat gratis reclame betekent, zou het verkondigen van leugens op de senaatsvloer de carrières van de advocaten in kwestie weinig goed hebben gedaan.

Geweten van de partij

Uiteindelijk achtten zeven Republikeinse senatoren Donald Trump schuldig aan het aanzetten tot een opstand. Een record: nooit eerder stemden meer senatoren die lid zijn van dezelfde partij als de president-aangeklaagde voor veroordeling. Toch mag uit deze stemming niet worden afgeleid dat een breuk van de Grand Old Party met de voormalige president aanstaande is. De zeven senatoren die kozen voor de veroordeling zijn anno 2021 immers niet bepaald de politieke zwaargewichten van de partij.

Senator Mitt Romney (Utah) was één van de zeven. Romney was in 2012 nog de Republikeinse kandidaat voor het presidentschap, maar moest uiteindelijk de duimen leggen voor de Democraat Barack Obama. Sinds Donald Trumps opmars in Republikeinse kringen ontpopte hij zich tot het geweten van de partij. Hij was in 2020 de enige Republikein die tijdens Trumps eerste impeachment proces voor afzetting stemde. Maar anno 2021 lijkt Romney op het nationale niveau uitgeteld en spreekt hij, in tegenstelling tot in 2012, niet voor de partij.

Toorn

Ook Susan Collins uit Maine en Lisa Murkowski uit Alaska – niet meteen Trumps beste vrienden in de Senaat – steunden de veroordeling. Romney, Collins en Murkowski waren altijd de meest waarschijnlijke pro-stemmen. De echte vraag was wie op hen na het lef zou hebben om de toorn van de Republikeinse partijbasis op te wekken.

Richard Burr en Pat Toomey uit respectievelijk North Carolina en Pennsylvania stemden voor veroordeling. Als vertegenwoordigers van belangrijke swing states zijn zij geen onbelangrijke figuren binnen de GOP. Ook hadden beiden eerder in het proces nog geoordeeld dat het hele gebeuren strijdig was met de grondwet, wat hun keuze des te opmerkelijker maakte. Maar zowel Burr als Toomey hadden reeds aangegeven dat zij in 2022 geen nieuwe termijn zouden nastreven. Beiden hoefden zich aldus geen zorgen te maken over de wraak van de MAGA-wereld. Zij zijn het verleden van de partij, niet de toekomst.

Carrièreplanning

De enige Republikeinse senatoren die werkelijk iets riskeerden waren Bill Cassidy en Ben Sasse. Beiden vertegenwoordigen bloedrode staten (Louisiana en Nebraska) waar de oud-president bijzonder populair blijft. Uren nadat Cassidy voor veroordeling stemde, wees de Republikeinse Partij van Louisiana haar eigen senator formeel terecht. Maar Cassidy werd in 2020 nog verkozen voor een tweede, zesjarige termijn in de Senaat. Vermoedelijk gaat hij ervan uit dat zijn kiezers in 2026 andere zaken aan het hoofd zullen hebben en dat Donald Trump geen belangrijke rol meer zal spelen op het politieke toneel.

Ben Sasse positioneert zich met zijn stem als één van de leiders van de anti-Trump vleugel van de Grand Old Party. Sasse wordt gezien als een mogelijke kandidaat voor de partijnominatie in 2024. Of hij een werkelijke kans maakt zal afhangen van de mate waarin de partijbasis Donald Trump kan en wil loslaten. De senator uit Nebraska gokt dat de personencultus rond The Donald een vervaldatum heeft. Voor Sasse is het hopen dat die vroeg genoeg valt.

Maar de echte zwaargewichten van de Republikeinse fractie in de Senaat stemden voor de vrijspraak. Sommigen van hen moeten binnen twee jaar rekenschap afleggen bij hun kiezers en vrezen een uitdager in een Republikeinse voorverkiezing. Anderen zien zichzelf als de volgende Republikeinse presidentskandidaat en beseffen dat het in de wacht slepen van de partijnominatie onmogelijk wordt indien zij met één stem minstens de helft van de partij van zich vervreemden. Of hoe politieke carrièreplanning van de juryleden geen onbelangrijke rol speelde.

Susan Collins

Impeachment Trump mislukt (opnieuw)

De Senaat als check op President Biden?

Parlementsverkiezingen in de VS

De Senaat: rechtbank voor een president