Elk jaar In Duitsland Nationale Gedenkdag van het Duitse Volk, herdenking van de volksopstand van 17 juni 1953 in Oost-Berlijn en de DDR (Oost-Duitsland). Vanaf 17 juni 1954 tot de Duitse hereniging in 1990 was dit de Dag der Duitse Eenheid, de nationale feestdag van de Duitse Bondsrepubliek.

Op het tweede congres van de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland (SED) werd besloten dat de arbeidsproductiviteit omhoog moest. Arbeiders moesten meer uren werken voor gelijk of minder loon. Tegelijkertijd stegen de prijzen voor levensmiddelen als gevolg van de slechte economie. Op 15 juni 1953 kwamen de eerste protesten tegen dit beleid en een dag later zien we al grote, spontane stakingen en opstandjes in vele steden. Op 17 juni bereiken de protesten een piek. In zo’n 500 Oost-Duitse plaatsen gaan de inwoners de straat op. Wat begon als een demonstratie tegen de verstrenging van de arbeidsvoorwaarden, wordt een grootschalige volksopstand tegen het communistische regime. Het exacte aantal demonstranten is niet bekend, de schattingen lopen tussen de 500 000 en de 1,5 miljoen.

Op 17 juni 1953 worden staatsgebouwen bezet, gevangenissen bestormd om de gedetineerden te bevrijden en worden verschillende overheidsgebouwen in brand gestoken. Vele politiemannen sluiten zich aan bij de betogers. De Oost-Duitse media negeren eerst de gehele situatie, maar ’s middags om twee uur komt de DDR-premier Otto Grotewohl met een verklaring. Hij belooft dat de arbeidsproductiviteitsplannen plannen zullen worden ingetrokken. En verder, zo voorspelbaar, dat de opstand het werk is van fascistische agenten uit het buitenland en provocateurs die worden geholpen door Duitse kapitalisten.

De Volkspolizei begint haar grip op de situatie te verliezen. Het SED-regime staat op wankelen. De Sovjet-Unie merkt dat haar marionettenstaat ten onder kan gaan en grijpt in. Daartoe worden 20 000 Sovjetsoldaten en 8000 Oost-Duitse militairen ingezet. Tegen de tanks en zwaarbewapende soldaten kunnen de ongewapende demonstranten niet op. Mensen worden doodgeschoten of overreden door Sovjettanks. Het rode regime overleeft. In totaal worden 6000 mensen opgepakt en als ‘provocateurs’ berecht. In de gevangenis worden nog eens 4 mensen om het leven gebracht en nog eens 4 mensen plegen zelfmoord in hun cel. In totaal zijn tijdens de opstand minstens 55 mensen om het leven gekomen.

Om deze mensen de herdenken is 17 juni nu in Duitsland een nationale gedenkdag.

1972 In Washington DC worden vijf mannen gearresteerd bij een inbraak in het hoofdkantoor van de Democratische Partij, in het Watergate-gebouw. Onder hen is James W. McCord, een voormalige CIA-agent, de andere vier zijn Cubaanse vluchtelingen. Later blijkt dat de Republikeinse Partij hierbij betrokken is. Begin van de Watergate-affaire die leidt tot de val van president Richard Nixon en zijn regering in 1974.

1970 Octrooiaanvraag van Edwin Land op de polaroidcamera.

1967 Communistisch China brengt zijn eerste waterstofbom tot ontploffing.

Eamon de Valera (1882-1975)

1959 De leider van de Paasopstand van 1917, Eamon de Valera (1882-1975), wordt gekozen tot president van Ierland.

1944 De Althing, het parlement van IJsland verklaart het land onafhankelijk van Denemarken, waartoe het tot dan toe behoorde. Alhoewel de Denen niet gelukkig zijn met dit eenzijdige initiatief stuurt de Deense koning Christiaan X felicitaties. De Deense premier Vilhelm Buhl zegt tegen de IJslandse president Sveinn Björnsson: ‘Waarom heb je het ons niet gevraagd? Je had ze zó gekregen’. Historisch antwoord van de IJslander: ‘Onafhankelijkheid vraag je niet, die pak je’.

1939 In Frankrijk wordt voor de laatste keer de guillotine gebruikt voor een openbare executie: het doodvonnis tegen de Duitse seriemoordenaar Eugen Weidmann wordt in het openbaar voltrokken voor de gevangenis Saint-Pierre in Versailles. Eén van de toeschouwers is de dan 17-jarige Britse acteur Christopher Lee (1922-2015) die de onthoofding heimelijk filmt vanuit een appartement naast de gevangenis.

Lode Claes (1913-1997)

1913 Geboorte in Borgerhout (Antwerpen) van Lode Claes, jurist, socioloog en Vlaams-nationaal politicus. Hij wordt in 1968 senator voor Brussel, verlaat de Volksunie uit protest tegen het Egmontpact en sticht in 1977 de Vlaamse Volkspartij (VVP). Zijn visie op de Vlaamse respectievelijk Belgische politiek vinden we onder meer in zijn boeken De afwezige meerderheid (1985) en De afwendbare nederlaag (1986). De erfzonde van de traditionele partijen, stelt hij, is het opgeven van de Vlaamse demografische meerderheid in België, gebetonneerd door de Grondwetswijziging van 1970.

Claes voorzag onmiddellijk de gevolgen: door deze grendelgrondwet krijgen de Franstaligen een ondemocratische blokkeringsmacht, waarmee ze elke toekomstige wijziging van de Grondwet kunnen verhinderen. Voor gewone wetswijzigingen die met taal of communautaire materies te maken hebben, is voortaan een tweederdemeerderheid in het Belgische parlement nodig en bovenop een meerderheid in elke taalgroep. Nog niet genoeg: een zogenaamde ‘alarmbelprocedure’ maakt het allemaal nog ingewikkelder.

Op het einde van zijn leven ziet Lode Claes alleen nog Vlaamse zelfstandigheid als uitweg. Hij overlijdt in 1997 in zijn woning te Cadzand (Nederland) op zijn 83ste.

1911 Stichting van de Universiteit van Reykjavik (IJsland).

Maurits C. Escher (1898-1972)

1898 Geboorte in Leeuwaarden (Friesland) van Maurits C. Escher, lithograaf en houtsnijder. Hij speelt met de wetten van het perspectief en wordt wereldberoemd dankzij zijn logisch-absurde driedimensionale ruimtelijke constructies, soms in kleur maar meestal in zwart-wit. In Den Haag is sinds 2002 een museum gewijd aan Eschers werk in paleis Lange Voorhout. Hij overlijdt in 1972 op 73-jarige leeftijd.

1849 Geboorte in Tiflis (Georgië) van graaf Sergej Witte (1849-1915), Russische staatsman met Nederlandse ouders. Hij blijkt van 1892 tot 1903 een bekwame minister van Financiën. In 1905 is hij korte tijd premier van Rusland onder tsaar Nicolaas II, met een duidelijk sociaal programma. Als hij tegenover een overmacht van reactionairen komt te staan, treedt hij af.

Piet Hein (1577-1629), veroveraar van de Spaanse Zilvervloot

1629 Overlijden op zee van Piet Hein (51), zeevaarder, luitenant-admiraal en Commandant van de West Indische Compagnie. Heb je al gehoord van de zilveren vloot? Jawel, één en dezelfde man.

1596 Jakob van Heemskerck en Willem Barendsz ontdekken Spitsbergen (nu Svalbard, Noorwegen) en planten er de Nederlandse vlag.

1594 Overlijden in Leiden van Willem Bloys van Treslong (65), een edelman uit de Zuidelijke Nederlanden, vooral bekend als een van de aanvoerders van de Watergeuzen die op 1 april 1572 Den Briel innamen. De familie Bloys van Treslong bezat heerlijkheden in Vlaanderen, Henegouwen en Holland. Hij is een zeeman en begint zijn loopbaan bij de Spaanse vloot, maar daarna schaart hij zich bij de hoge edelen die weigeren de eed van trouw aan landvoogdes Margaretha van Parma af te leggen. Zo wordt Bloys van Treslong een van de ondertekenaars van het Smeekschrift (1566) en lid van het Eedverbond der Edelen. Uit wraak laat Alva de broer van Willem, Jan Bloys van Treslong, op de Paardenmarkt in Brussel terechtstellen. In 1568 vocht Willem mee in de Slag bij Heiligerlee, waar Willem van Oranjes broer, Adolf van Nassau, het leven liet.

Sveinn Björnsson

17 juni. Historische dag: IJsland onafhankelijk – ‘Onafhankelijkheid die vraag je niet, die pak je’

17 juni. Historische dag: volksopstand in DDR

België is bijna voorbij