Sommige mensen houden van soapseries, andere niet. Wie in de laatste categorie valt, beleeft evenmin plezier aan het volgen van de Nederlandse formatie. Dan nog liever Thuis.

Je hoeft geen fan te zijn van soaps om te kunnen lachen om een parodie. Iets meer dan een halfjaar na de verkiezingen beginnen in Den Haag gesprekken over voortzetting van de vorige coalitie. Deze Nederlandse satirici beschrijven het beter dan ik zou kunnen.

Wat zegt u? Dat is toch de coalitie die aftrad vanwege de toeslagenaffaire? Ja, dat is dus het bezwaar van de oppositie. Daar kunnen de regeringspartijen dan tegen inbrengen dat het voor het eerst sinds 1998 is, dat een zittende coalitie zetels won.

Gescheiden verkiezingen

Stel dat ze toch tot nieuwe verkiezingen besluiten. Komende maart worden in Nederland gemeenteraadsverkiezingen gehouden. Waarom dan niet tegelijk stemmen voor de Tweede Kamer? Het antwoord: dat strookt niet met de Kieswet. Volgens artikel C3 mogen landelijke verkiezingen niet tegelijk gehouden worden met die voor gemeente of provincie. Verkiezingen horen plaats te vinden in maart. Vallen Kamer- en gemeenteraadsverkiezingen in hetzelfde jaar, dan worden de Kamerverkiezingen in mei gehouden. Dit was het geval in 1994, 1998 en 2002.

Wim Voermans, hoogleraar staatsrecht aan de Universiteit Leiden, wijst erop dat dit niet verplicht is voor tussentijdse verkiezingen. In oktober 2002 viel het eerste kabinet-Balkenende, zeven maanden na de verkiezingen en 87 dagen na aantreden. In maart 2003 zouden al provinciale verkiezingen plaatsvinden. Toch waren de vervroegde verkiezingen in januari, zodat er twee maanden tussen de twee stembusgangen zouden zitten.

Europese verkiezingen vinden plaats in mei, en alle drie de Nederlandse bij voorkeur in maart. Voor gemeente, provincie en parlement duurt een termijn vier jaar. Alleen voor de Tweede Kamer worden vaker dan eens per vier jaar verkiezingen gehouden — als een regering voortijdig is afgetreden. Pas in 2054 hebben we in hetzelfde voorjaar gemeentelijke en Europese verkiezingen. Dit kan staatsrechtelijk gezien interessant zijn, als de regering in januari of februari zou vallen.

Gemeente, provincie, Europa

Vervroegde verkiezingen zouden dus twee maanden voor of na de provinciale verkiezingen van maart plaatsvinden. Indien ze in mei zouden plaatsvinden, dan heeft het land meer dan een jaar een demissionair kabinet gehad. Het organiseren van verkiezingen kost tijd. Eind oktober blijkt dus of die wel of niet vervroegd zullen plaatsvinden. Tenminste twee partijen — het christendemocratische CDA en het links-liberale D66 — hebben geen baat bij vervoegde verkiezingen. Ze doen het slecht in de peilingen. Toch maar een regering vormen in het landsbelang wordt dan vanzelf partijbelang. Of andersom?

Aangenomen dat er nu wel een regering komt die zelfs de termijn volmaakt tot 2025, dan zijn die partijen nog niet beter af. Volgend jaar zijn er gemeenteraadsverkiezingen. Het jaar daarop zijn er provinciale verkiezingen. Nog een jaar later worden de Europese verkiezingen gehouden. Kortom, tot aan de volgende Kamerverkiezingen komt er ieder jaar een verkiezing, lees: een graadmeter voor landelijke populariteit.

Partijen die overige verkiezingen verliezen benadrukken dat het om een afzonderlijke verkiezing gaat, zonder landelijke gevolgen. Winnende partijen zien er weer bewijs voor dat ze het landelijk goed doen.

CDA en D66

Voor CDA en D66 wordt maart meer dan een landelijke graadmeter. Het CDA is van oudsher sterk op plaatselijk niveau. Om daar te verliezen ligt extra gevoelig. D66 zette het afgelopen decennium, onder vorig partijleider Alexander Pechtold (2006-2018), sterk in op gemeenteraden. Met name in de vier grote steden — Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht — moest de partij in het gemeentebestuur geraken. Wethouders (schepenen) van die steden waren potentiële ministers.

In de Britse komedie Yes, Minister definieerde Sir Humphrey Appleby trouw als ‘hoop op toekomstige beloningen’. Wethouders die hun baan dreigen te verliezen worden onrustig. Binnen D66 neemt het ongenoegen toe over de manier waarop de partijtop de electorale winst verkwanselt in de formatie. Dat kan een leuk partijcongres worden, deze komende november.

Wie een uurtje over heeft, kan hier beluisteren hoe de spindoctors van D66 binnenkort als eersten ontslagen kunnen worden: wegens onbekwaamheid. Heeft u minder tijd, lees dan dit artikel van politiek verslaggever Tom-Jan Meeus van NRC Handelsblad. De Telegraaf is doorgaans kritisch over D66 in het algemeen en partijleider Sigrid Kaag in het bijzonder. Maar NRC is lovend. Van de laatste krant zal kritiek harder aankomen.

Valt er niets te melden over het CDA? Dat wel, alleen… Kijk naar de CDU in Duitsland de afgelopen weken. En kijk hoe CD&V zich in twee regeringen de kaas van het brood laat eten. Zeggen dat de Nederlandse christendemocraten in zwaar weer verkeren voegt evenveel toe als de bewering ‘water is nat’.

Tom-Jan Meeus

Reizen door het land van Rutte

Vervroegde Nederlandse verkiezingen niet waarschijnlijk