‘Pessimismo dell’intelligenza, ottimismo della volontà’ (Antonio Gramsci).

Het lijkt wel alsof de duivel ermee gemoeid is. Eerst werd het plan om kernenergie te vervangen door gascentrales gevolgd door escalerende gasprijzen. En vervolgens weigerde de wind ettelijke dagen dienst na de aankondiging van een (problematische) verdriedubbeling van het windmolenpark in de Noordzee. De mainstream media vermelden windmolens natuurlijk enkel wanneer ze volop draaien. Maar wat heb je aan duizenden dure wieken gedurende de vele dagen dat ze niet of nauwelijks draaien?

Dromen versus realiteit

Niks, zegt Ted Nordhaus in een spraakmakend Foreign Policy-artikel. Hij constateert dat gebieden die het verst gevorderd menen te zijn op het heilige pad naar het beloofde land van goedkope en CO2-neutrale alternatieve energie, dezer dagen geconfronteerd worden met het tegenovergestelde. Namelijk dure elektriciteit en stijgende CO2-emissies wegens een toegenomen afhankelijkheid van fossiele brandstoffen.

Beterschap is niet direct in zicht. Van zodra hernieuwbare energie ongeveer 20% van de elektriciteitsproductie uitmaakt, wordt het financieel nu eenmaal veel minder interessant om nog meer van die energie toe te voegen aan het systeem (‘value deflation’). De reden is dat het de toevloed van energie niet aankan in periodes dat er veel zon en/of wind is. Bovendien zijn er dus ook periodes dat het omgekeerde probleem de kop opsteekt.

CO2 net zero 2050

De bedoeling is om een niet-nucleaire mouw te passen aan deze problemen. We denken daarbij aan gigantische opslagsystemen voor elektriciteit, slimme apparaten, met elkaar verbonden elektriciteitsnetten, en dergelijke meer. Dat is de werkelijke reden voor de gascentrales: die moeten tijdelijk soelaas bieden, tot de technologie op punt staat en de gigantische investeringen gedaan zijn om de enorme euvels van hernieuwbare energie te verhelpen. Helaas kunnen we ons die CO2-uitspuwende gascentrales niet veroorloven. Nog afgezien van de enorme kostprijs van de hele operatie.

Met nucleaire energie kunnen we wel makkelijk de groene transitie maken, meent het International Energy Agency (IEA). Ambrose Evans-Pritchard heeft het zelfs over een pijnloze overgang en over een bonanza van 26 triljoen dollar. Tot voor kort was het IEA nochtans laatdunkend over niet-fossiele energie. Haar ‘flagship report’ ‘Net Zero by 2050’ (mei 2021) kwam dan ook als een grote verrassing. Het is naar eigen zeggen de ‘eerste complete studie van hoe we de transitie kunnen maken naar een net zero-energiesysteem in 2050’.

Dat net zero-systeem moge dan bijna exclusief draaien op hernieuwbare energiebronnen, tijdens de transitie ernaar blijven we volgens het IEA dus afhankelijk van nucleaire energie. Interessant in dit verband worden misschien de gesmolten-zoutkerncentrales van het Deense bedrijf Seaborg Technologies die hier enige tijd geleden al ter sprake kwamen. Zij, en niet de gekke gascentrales van Groen, zijn de stevige fundamenten waarop ons CO2-neutrale energiesysteem gebouwd moet en misschien ook zal worden. Ze lijken zelfs zowat de heilige graal te zijn van CO2-neutrale elektriciteitsproductie. Volstrekt veilig, zo compact dat ze op een schip passen, geen problematisch kernafval als restproduct, goedkoper dan kolencentrales, en wellicht binnen zes jaar al klaar voor commerciële massaproductie.

Een enorme uitdaging

Toch blijft de uitdaging enorm. De trieste realiteit is immers dat we deadline na deadline missen. In 2011 moest de productie van CO2 jaarlijks verminderen met 4%, in 2015 met 5% en in 2020 met 10%. In werkelijkheid bleef onze CO2-uitstoot doodleuk stijgen. Ondanks de investering van fortuinen in decarbonisatietechnologieën. Dat hoeft niet te verwonderen. Zoals Vaclav Smil benadrukt in zijn Grand Transitions (2021) wijst de geschiedenis uit dat energietransities complex zijn en vele decennia of zelfs generaties in beslag nemen. Er is niet de minste reden om aan te nemen dat de overgang van fossiele brandstoffen naar niet-fossiele energiebronnen gemakkelijker zal verlopen.

Wel integendeel. Een van de opvallende parallellen tussen de evolutie van het leven en de culturele evolutie van de mens ligt in de energievoorziening. We beseffen nog maar recent dat het leven pas complex kon worden eens de voorouder van onze cellulaire energieleveranciers (mitochondria) zich nestelde in een primitieve cel en dat de verdere evolutie van dat leven enkel begrepen kan worden vanuit die unieke endosymbiose. Onze moderne, complexe wereld is op een vergelijkbare manier goeddeels de vrucht van zeer goedkope en energiedichte fossiele brandstoffen.

‘We Shall Fight on the Beaches’

Ik vrees dan ook dat de huidige houding tegenover de opwarming van onze atmosfeer getuigt van een frivool optimisme. Dat geldt zowel voor het zogenaamde ‘realisme’ van degenen die zweren bij adaptatie, als voor de door ecofundamentalisme ingegeven net zero 2050-wensdroom (we mogen enkel onze CO2-uitstoot verminderen, maar verder niet sleutelen aan het klimaatsysteem van ‘Moeder Aarde’).

Een en ander is in het verleden al vaker een voorbode geweest van groot onheil. Denk maar aan het optimisme van voor en na WO1. ‘We waren dom, ik weet het’, zucht Stefan Zweig in zijn meesterlijke epos over die periode, De Wereld van Gisteren (1941). Allicht wel, maar niet dommer dan de politici die een paar decennia later dachten Hitler te kunnen paaien met enkele politieke toegevingen. En zeker niet dommer dan degenen die meenden het sars-cov-2-virus te kunnen stoppen met een handvol halfslachtige maatregelen. Ook al was het duidelijk zeer virulent.

Kortom: collectief optimisme is vaak ronduit dwaas. Of een goedkoop excuus om geen doortastende actie te moeten ondernemen (idem dito voor het fatalisme van een duidelijk veel te jonge Anuna De Wever). Geef mij dan maar het grimmige, intellectuele pessimisme, gekoppeld aan een verbeten oproep tot massaal verzet op meerdere fronten, dat weerklonk in Winston Churchills befaamde speech ‘We Shall Fight on the Beaches’ (1940).

Stoomtrein

Dat is de houding die we nu al zouden moeten aannemen. Een afname van onze uitstoot van broeikasgassen tot bijna zero tegen 2050 lijkt zeer onwaarschijnlijk. Adaptatie zal op termijn evenmin volstaan. Daarvoor wordt de opwarming veel te disruptief. We gaan daarnaast ook massaal CO2 uit de atmosfeer moeten halen en specifieke plaatsen van de planeet artificieel afkoelen. Dat eerste kan bijvoorbeeld met het mineraal olivijn (zee) en bomen (vasteland). Waarom we ons nu al niet minstens grondig en wereldwijd voorbereiden op het openen van die twee nieuwe fronten? Zoals ik al zei: frivool optimisme en ecofundamentalisme.

Het klimaat is als een op hol geslagen stoomtrein die al bijna 200 jaar steeds meer vaart maakt. In de voorste wagon zitten passagiers te kakelen dat er niet veel aan de hand is. Of dat ze de trein tot staan gaan brengen door de temperatuur van de stoomketel tot nul te herleiden. Terwijl ze anderzijds steeds grotere hoeveelheden kolen op het laaiende vuur onder die ketel gooien. Om het met Zweig te zeggen: we zijn dom en we weten het niet.

Vaclav Smil

Het doemdenken bestreden

Waarom de wereld niet sneuvelt

Klimaat: naar een oorlog op vier fronten