Mia Doornaert waarschuwt er al jaren voor in haar columns en Bart De Wever geeft er lezingen over: woke. Volgens andere opiniemakers bestaat dat fenomeen echter niet. Toen men jaren geleden wees op institutioneel racisme en grensoverschrijdend gedrag, hoe voelde men zich als opiniemakers het bestaan ervan ontkenden?

Het is slechts één van de kenmerken die politicoloog en historicus Coen de Jong opmerkt in zijn boek Wokeland. Hoe een radicale voorhoede vat kreeg op de samenleving. Aanhangers van woke gunnen andersdenkenden niet het respect en de meningsvrijheid die zij voor zichzelf opeisen. Bij woke staat het idee centraal dat al onze gedachten en communicatie macht en patronen van onderdrukking herbergen, die samenhangen met huidskleur, ras en ‘geleefde ervaringen’. In het verleden werden zwarten gediscrimineerd door blanken, vrouwen onderdrukt door mannen en homo’s gediscrimineerd door hetero’s. Volgens hedendaagse sociale rechtsvaardigheidstrijders is dat alles het gevolg van een enkele geprivilegieerde groep: blanke heteromannen, die de macht hadden en alle anderen groepen onderdrukken.

Klein maar vertakt

Coen de Jong beschrijft de opkomst van woke in Nederland. Binnen vijf jaar veranderde het van een nieuw verschijnsel in de ogenschijnlijke norm voor ‘weldenkend’ Nederland. De vertolkers, niet zo lang geleden nog volslagen onbekend of enkel in kleine kring, kregen in korte tijd toegang tot praatprogramma’s en opiniepagina’s van kwaliteitskranten. Hoe kon dat gebeuren?

Getalsmatig gaat het om een klein aantal activisten, dat zich heeft verenigd in Kick Out Zwarte Piet, The Black Archives/New Urban Collective en Decolonize the Museum. Politiek worden ze vertegenwoordigd door de partij BIJ1 van Sylvana Simons (één zetel in de Tweede Kamer en kleine fracties in grootsteden Amsterdam en Rotterdam; nvdr). Een handvol blanke, vooral Randstedelijke, activisten agendeert LHBTQI-onderwerpen en genderdiversiteit. Deze genderbeweging is aangehaakt bij zwarte actiegroepen om met soortgelijke tactieken en retoriek hun doelen na te streven.

Een aantal gevestigde progressieve partijen maakte zich altijd al sterk voor emancipatie van vrouwen, etnische minderheden en holebi’s. Op die punten overlapten de agenda’s van woke en gevestigd links (GroenLinks, het links-liberale D66 en de sociaaldemocratische Partij van de Arbeid), zeker in de overwegend linkse stad Amsterdam. Vanwege deze ‘politieke multiplier’ werden woke thema’s gemeengoed binnen progressief Nederland.

Media

GroenLinks, D66 en PvdA hebben van oudsher makkelijk toegang tot praatprogramma’s en kwaliteitskranten. Binnen het Nederlandse publieke bestel worden van oudsher veel opinieprogramma’s gemaakt door de sociaaldemocratische omroepvereniging BNNVARA en de vrijzinnige VPRO. KRO-NCRV, een fusie tussen een vroegere katholieke en een protestantse omroep, heeft het christendom ingeruild voor ‘lief zijn voor elkaar’. Veel kwaliteitskranten zijn gevestigd in Amsterdam.

Volgens de Jong brak woke door in Nederland in 2020, na de dood van George Floyd door politiegeweld. Nederlandse media – de uitzondering vormt het rechtse dagblad De Telegraaf – hadden eerder al Zwarte Piet vervangen door de roetveegpiet en het woord blank door ‘wit’.

D66

D66 heeft een lange traditie als het gaat om homo-emancipatie. Het initiatief voor het homohuwelijk kwam in 1994 van Kamerlid Boris Dittrich. Vera Bergkamp, sinds april 2021 voorzitter van de Tweede Kamer, was van 2010 tot 2012 voorzitter van homobelangenorganisatie COC. Via de genderbeweging lijkt ook woke gemeengoed geworden binnen de partij.

Van 2017 tot 2022 leverde de partij de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in de regering-Rutte III: Ingrid van Engelshoven. Haar beleid werd vooral ingegeven door #Metoo en Black Lives Matter. Zo stelde ze een commissie in om de canon van de geschiedenis te herschrijven, zodat er meer aandacht kwam voor vrouwen en minderheden. De Code Diversiteit & Inclusie in de culturele sector (CDI) werd ogenschijnlijk ingesteld door de sector zelf. In 2019 antwoordde de cultuurminister op Kamervragen dat het onderschrijven van de code voor alle aanvragers een voorwaarde is om in aanmerking te komen voor subsidie. Vrij vertaald: ‘Doen wat wij zeggen, anders geen geld.’

Van 2016 tot en met 2021 was Shula Rijxman bestuursvoorzitter van de stichting Nederlandse Publiek Omroep (NPO). Rijxman verklaarde het haar missie het Nederlandse volk herop te voeden in diversiteit en inclusie. Enkele maanden voor de verkiezingen van 2021 zond de NPO een documentaire uit over minister van Ontwikkelingssamenwerking en D66-lijsttrekker Sigrid Kaag. In 2022 werd Rijxman D66-wethouder (schepen) in Amsterdam. D66 zit sinds 2017 in de regering. Als gevolg van de lange formatie in 2021 lijkt premier Rutte die partij sinds het aantreden van zijn vierde regering zoveel mogelijk haar zin te geven. U begrijpt waarom besloten werd excuses aan te bieden voor het slavernijverleden.

Kleine wereld

In 2020 sprak rapper Akwasi voor een Black Lives Matter-demonstratie in Amsterdam. Daarbij verklaarde hij ‘Zwarte Piet in het gezicht te zullen schoppen’. Deze oproep tot geweld werd voorwaardelijk geseponeerd. In 2017 blokkeerden plaatselijke bewoners de snelweg, om te voorkomen dat anti-Zwarte-Piet-activisten een Sinterklaasintocht in Friesland zouden verstoren. De ‘blokkeerfriezen’ kregen taakstraffen opgelegd.

BIJ1-politica Sylvana Simons en NRC Handelsblad-columniste Clarice Gargard werden bedreigd op sociale media. Het Openbaar Ministerie (OM) stelde onderzoeken in. De officier van Justitie die deze zaken op zich nam, Jacobien Vreekamp, was ook degene die Akwasi er met een symbolische straf vanaf liet komen. Vreekamp was in een nevenfunctie bestuurder geweest van het Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam (MDRA), samen met Mitchel Esajas van The Black Archives, die innig samenwerkt met Kick Out Zwarte Piet en met Akwasi.

Uiteindelijk haalde het OM Vreekamp af van de zaak-Gargard, waarop Gargard en haar advocaat Sidney Smeets (nog D66-Kamerlid geweest) de media zochten. Vreekamp werd vervangen door Paul Vellekamp, die ook bij de zaak-Simons aanklager was en betrokken is bij het Landelijk Expertisecentrum Discriminatie. In 2010 was Vellekamp nog betrokken bij de vervolging van Geert Wilders.

Hoge leesdrempel

De hoofdstukken, die afzonderlijk gelezen kunnen worden, hebben vrijwel allemaal dezelfde opbouw. Een opsomming van voorvallen van de afgelopen jaren, waarna de tegenstrijdigheden en de zwakke plekken in de redeneringen van de zelfbenoemde discriminatiebestrijders worden uitgelicht. Deze benadering heeft ook nadelen. Door de vele namen zie je door de bomen het bos niet meer. Is het voor wie zich niet in woke herkent niet masochistisch om alles op een rij geserveerd te krijgen? Lezers kunnen onnodig afhaken.

Wie doorzet, ontdekt de zwakteboden van woke. De stelling dat alle ongelijkheid en discriminatie komt door blanke mannen, negeert namelijk onderlinge discriminatie door etnische minderheden en homofobie bij orthodoxe moslims. Woke zegt op te komen voor armen en verdrukten, alle ‘van kleur’. De idealen worden echter, in de VS en in Nederland, vooral onderschreven door hoogopgeleide blanken uit de hogere middenklasse.

Woke vernietigt zichzelf

Coen de Jong constateert dat de revolutie haar eigen kinderen verslindt. D66, een partij met een achterban die gevoelig is voor iedere trend op sociale media, zette zich na het uitbreken van #Metoo volop in op het aankaarten van grensoverschrijdend gedrag en seksisme. Enkele maanden voor de verkiezingen kampte de partij zelf met seksuele intimidatie binnen de partijtop. Nog geen maand na de verkiezingen moest een pas verkozen D66-Kamerlid opstappen na onthullingen over grensoverschrijdend gedrag richting jongens.

Sylvana Simons, die pas activistisch werd nadat haar tv-werkzaamheden op een dood spoor waren beland, richtte de partij BIJ1 op, nadat ze met ruzie was vertrokken bij multiculturele partij, Denk. Denk heeft drie Kamerzetels, BIJ1. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 bleef de doorbraak uit. Inmiddels is er binnen de landelijke partij en in de afdeling Amsterdam ruzie uitgebroken. Dat gebeurt vaker bij nieuwe partijen, maar nu beschuldigde men elkaar van discriminatie. De nummer twee op de landelijke kandidatenlijst in 2021, Quinsy Gario, werd beticht van ‘toxische mannelijkheid’.

De NPO bracht speciale uitzendingen over de klimaattop in Glasgow in 2021, liveregistraties van de Amsterdamse Gay Pride in 2022 en bijzondere aandacht voor de Nationale Slavernijherdenking. Die programma’s trokken nauwelijks kijkers. Programma’s die speciaal gemaakt werden om de voldoen aan de opvattingen van woke, verdwenen vanwege te lage kijkcijfers van de buis. Volgens De Jong toont dit dat de ruime aandacht voor deze opvattingen in de media niet representatief is voor de opvattingen van de bevolking. Het is volgens hem een kwestie van tijd voor commerciële ondernemingen beseffen dat ze met politiek-correcte reclamecampagnes meer klanten verliezen dan winnen.

Intellectuelen

Maar waarom kreeg woke dan zoveel invloed? Volgens het laatste hoofdstuk zien intellectuelen zichzelf als kritisch, dwars en rebels. In werkelijkheid conformeren ze zich aan de heersende opvattingen. Zie cabaretiers, die in de links-liberale jaren negentig nog ‘alles durfden te zeggen’, maar nu vooral bezorgd zijn dat ze niet ‘onnodig kwetsen’. De werkverdeling tussen de ‘denkende klasse’ (journalisten, intellectuelen en creatievelingen) en de heersende klasse komt neer op: ‘Spreken jullie het volk bestraffend toe, dan zorgen wij dat ze niet te veel inspraak hebben.’

Er bestaan uitzonderingen, waaronder het dagblad De Telegraaf, het weekblad Elsevier, de website Wynia’s Week en de omroep WNL. Maar het merendeel van de media ging erin mee. Zelfs Rutger Castricum, ooit namens de uit opiniesite GeenStijl voortgekomen omroep Powned de politiek-incorrecte schrik van politici, vindt nu Zwarte Piet achterhaald. Het boek beschrijft de situatie in Nederland, vooral van de afgelopen vijf jaar. De parallellen met de situatie in Vlaanderen, vooral in de hoofdstukken over media en over de academische wereld, zijn overduidelijk.

Vera Bergkamp

Nederland naar de stembus: waarvoor staat D66?

Wokeland: hoe een radicale voorhoede vat kreeg op de samenleving