Aforismen van een reactionair icoon

Men zou haast denken dat hij de tragedie die we vandaag beleven, heeft zien aankomen. Met zijn in september vorig jaar gepubliceerde La panthère des neiges, zowat het mooiste wat ik de voorbije twintig jaar gelezen heb, heeft Sylvain Tesson een ode aan de eenzaamheid en de natuur geschreven die op geen beter moment kon komen. Het boek is het relaas vol aforismen van een wekenlange tocht door de Himalaya in de hoop daar even een blik op te vangen van de uiterst zeldzame sneeuwluipaard. Franstalige lezer of liefhebber van Franse literatuur, haast u naar de (online) boekhandel: ‘Zoals de skimonitrices in Tirol bedrijft de sneeuwpanter de liefde in witte landschappen.’ Hoe kan een boek slecht zijn dat op deze wijze begint?

Twee miljoen boeken

Succesauteur Sylvain Tesson is het nieuwe icoon van reactionair Frankrijk, kopte het weekblad L’Expressenkele weken geleden. Van La panthère des neiges gingen in enkele maanden tijd bijna een half miljoen exemplaren over de toonbank. In het kielzog van vorige successen. 700.000 exemplaren voor Dans les forêts de Sibérie, 420.000 voor Sur les chemins noirs, 210.000 voor Un été avec Homère, 270.000 voor Bérézina, bijna allemaal uitgegeven bij Gallimard. Tesson verkocht in totaal al meer dan twee miljoen boeken. Als hij een lezing geeft, moeten de organisatoren publiek weigeren. La panthère des neiges kreeg in november de prestigieuze Prix Renaudot, samen met de Goncourt een van de belangrijkste literaire onderscheidingen in Frankrijk.

Hoe moeten we La panthère des neiges lezen? Als een reisverhaal zoals Bruce Chatwin en Jack London er schreven? Een conservatief manifest? Een gedicht in prozavorm? Een traktaat over ecologie? Een liefdesroman? Een autobiografisch essay? Een ode aan de Himalaya waar Tesson met de bekende fotograaf Vincent Munier temperaturen tot 30 graden onder nul trotseerde om de magische en met uitsterven bedreigde sneeuwluipaard op te sporen? Een beetje van dit alles misschien. Tesson en Munier zijn neurotische gevallen, hoor je hier en daar. Wie zondert zich nu weken af in de hoop even een ongrijpbaar roofdier te zien? Ze halen daarvoor hun schouders op: ‘Waarom zou de vlucht van enkele zwanen minder belangrijk zijn dan de tweets van Donald Trump?’

‘Een vrije geest’

Is Tesson ‘reactionair’?  Ja. ‘Ik ben zo reactionair dat ik het begin van mijn zinnen verkies boven het einde ervan’, schrijft hij over zichzelf in Une très légère oscillation, zijn dagboek van de jaren 2014-2017. Maar ook ‘groener’ zijn dan deze auteur is moeilijk. Verwacht bijvoorbeeld geen lovende woorden van Tesson over de jacht. Jagers kunnen slechts op minachting en spot rekenen. Ook nu in La panthère des neiges: ‘Eindelijk schiet hij ook eens, zeggen de meeste echtgenotes van jagers.’ Of : ‘De jager doodt op het moment dat hij schiet zijn eigen frustratie niet even sterk te zijn als de wolf of even elegant als de antilope tegenover hem.’ Al lang voor de wandelingen voor het klimaat en Greta Thunberg, schrijft Jérôme Dupuis in L’Express, kroop Sylvain Tesson in zijn pen tegen het gebruik van pesticides door Montsanto, de overal woekerende urbanisatie of de batterijkippen voor de grootdistributie.

Nicolas Sarkozy en zanger Alain Souchon bewonderen hem. De beruchte gangster Rédoine Faïd leest hem in zijn cel. Minister van Economie Bruno Le Maire en staatssecretaris voor Ecologie Brune Poirson noemen hem ‘een vrije geest’. Tesson doorkruiste Afghanistan in de tijd van Mollah Omar en zong in februari 2014 op het Maidanplein in Kiev, stomdronken, Russische nationalistische liedjes tussen de Oekraïense betogers. Maar toch ergert deze provocateur sommige weldenkenden. Hij ergert ze omdat Ernst Jünger zijn lievelingsauteur is en omdat hij bevriend is met Alain de Benoist. Omdat hij te rechts is? In sommige kringen zorgt dat nog altijd voor een stigma.

Een bekentenis

Neen, Sylvain Tesson mag dan wel in het achtuurjournaal op France 2 uitgenodigd worden en uitgegroeid zijn tot een fenomeen, in de cenakels van Saint-Germain-des-Prés kijkt men met verzuurd gezicht naar het succes dat hem te beurt valt. Wellicht ook omdat hoge verkoopcijfers van buitenstaanders afgunst opwekken daar. Tesson die door een val van zijn dak enkele jaren geleden bijna in een rolstoel belandde, zal zich daar niets aan gelegen laten liggen.

Morgen is hij wellicht alweer vertrokken. Naar Patagonië, Irak of de Alpen. Het filmfestival van Cannes in mei is afgelast wegens de coronacrisis. Anders was hij daar misschien naartoe gemoeten, schrijft Dupuis nog in zijn artikel voor L’Express. ‘Er wordt gefluisterd dat de verfilming van La panthère des neiges een goede kans maakt om er getoond te worden.’ Dat zal dan voor volgend jaar zijn.

Hartverwarmende lectuur

Vraag mij niet om deze ruwe diamant voor u samen te vatten. Lees zijn hoofdstuk ‘L’amour dans la fôret’ vanaf pagina 89 en u zult begrijpen waarom Sylvain Tesson La panthère des neiges geschreven heeft. Elk groot oeuvre houdt een bekentenis in. Hier is dat niet anders. Ik weet ook niet of een literaire vertaler zich hier aan zal durven wagen en of er een Nederlandse vertaling komt. ‘Eenzaamheid en stilte zijn in onze wereld de laatste vreugde die ongelukkige mensen kunnen beleven’, schrijft Tesson op het einde van dit manifest tegen de moderne wereld. Deze dagen klinkt dat profetisch.

Vlaamsgezinde lezers kennen ongetwijfeld de gevleugelde woorden van Wies Moens: ‘Liever eenzame wolf in het bos dan vette hond de ketting aan de hals.’ In La panthère des neiges wordt dezelfde wijsheid anders geformuleerd. Ze is meteen de rode draad doorheen deze 170 poëtische bladzijden: ‘Que choisir. Vivre maigre sous les voies lactées ou ruminer au chaud dans la moiteur de ses semblables?’ Waar moeten we voor kiezen? Mager leven onder melkwegstelsels of in de warmte broeden tussen uw medemensen?’ Op elke pagina staat wel zo’n parel. Hartverwarmende lectuur voor deze avonden in quarantaine.