Apocalypse Now

Gérard Davet en Fabrice Lhomme van Le Monde zijn twee politieke journalisten die hun vak kennen. Dat bewezen ze enkele jaren geleden al met Un président ne devrait pas dire ça, de weerslag van hun gesprekken met François Hollande tijdens de eerste jaren van diens presidentschap (2012-2017). Het boek staat vol met cassante uitspraken van de socialistische president. Niet alleen over zijn politieke tegenstanders, zoals Nicolas Sarkozy, die Hollande steevast ‘De Gaulle le petit’ noemde, maar ook over medestanders.

Krabbenmanden

Hollande komt in dat boek naar voor als een kille, cynische machtspoliticus. Een ‘socialist’ die gewone mensen ‘les sans dents’ placht te noemen. Zelfs in zijn sms’jes naar zijn partner Valérie Trierweiler. Die dumpte hij overigens in 2015 voor de veel jongere tweederangsactrice Julie Gayet. Un président ne devrait pas dire ça deed Hollande’s populariteit naar een dieptepunt zakken. In die mate zelfs dat de polemiek rond de publicatie mee zijn beslissing in de hand werkte om zich in 2017 niet opnieuw kandidaat te stellen. Het was de eerste keer in de geschiedenis van de Vijfde Republiek dat een zittend president zichzelf niet wilde opvolgen.

In hun nieuw politiek boek, Apocalypse Now. Les années Fillon, gebaseerd op tientallen interviews met mensen die het schouwspel van dichtbij meemaakten, analyseren beide auteurs hoe de centrumrechtse partij Les Républicains (LR) en de favoriet voor de stembusslag van 2017, gewezen eerste minister François Fillon, in de aanloop naar de voorbije presidentsverkiezingen electoraal in vrije val terechtkwamen en zo de facto het pad effenden voor de relatief onbekende Emmanuel Macron. Het is een ontluisterd verhaal voor de eens zo machtige gaullistische partij. Politieke partijen zijn van oudsher krabbenmanden. Om ons daaraan te herinneren, daar heb je boeken als dit voor nodig.

Complot

Maar eerst dit. De lectuur van Apocalypse Now. Les années Fillon versterkte mij in mijn opinie dat François Fillon, onlangs veroordeeld tot vijf jaar cel, tijdens de maanden voor hij uit de gratie viel bij veel van zijn kiezers, wel degelijk het slachtoffer van een vorm van politiek complot werd. Niet zozeer wat betreft de grond van de zaak, dan wel wat betreft de timing en de snelheid waarmee justitie hem in maart 2017, in volle campagne, in staat van beschuldiging stelde voor misbruik van overheidsgeld.

Dat gebeurde na onthullingen over de manier waarop hij sinds 1981 zijn echtgenote Penelope tewerkstelde met zijn parlementaire enveloppe. Daarbovenop liet hij haar ook nog eens door een bevriend miljardair betalen als redactrice voor het maandblad La Revue des deux mondes. Weinig medewerkers daar herinneren zich evenwel haar inzet. Bovendien bleek Fillon van een omstreden advocaat en lobbyist, Robert Bourgi, enkele peperdure kostuums van 6000 euro het stuk cadeau te hebben gekregen. De aangestelde onderzoeksrechter, de ‘pitbull’ van het Parijse justitiepaleis Serge Tournaire, was er echt wel snel bij om Fillon, zonder grondig onderzoek, aan de schandpaal te nagelen.

Hallucinante details

‘Alles gebeurde om ervoor te zorgen dat Fillon nog voor de eerste ronde officieel beschuldigd werd’, schrijven Gérard Davet en Fabrice Lhomme op p. 291 van hun boek. Nooit eerder intervenieerde de derde macht zo in een democratische verkiezing. Dat wil zeggen: tijdens de campagne. Er bestond een traditie om dat niet te doen om niet de indruk van partijdigheid te wekken. Nu niet dus. Daar kwamen recent nog de verklaringen van Eliane Houlette, de baas van het Parquet National Financier (PNF) bij, waarover we het hier al hadden. Eliane Houlette heeft voor een onderzoekscommissie in de Senaat toegegeven dat ze in maart 2017 zwaar onder druk is gezet om het onderzoek tegen Fillon te bespoedigen.

Ik herinner kort even aan de feiten. Fillon, nochtans lang niet de favoriet, won in november 2016 met een zeer rechts en liberaal programma verrassend de primaries die zijn partij dat jaar voor de eerste keer in haar geschiedenis organiseerde. Ook de jarenlange burgemeester en tevens ex-premier Alain Juppé en vroeger president Nicolas Sarkozy waren kandidaat voor het Elysée. Ze golden lang als de belangrijkste kanshebbers. Dat Fillon het haalde, moet hard aangekomen zijn. Het is een understatement te stellen dat de drie elkaar het licht in de ogen niet gunden. Gérard Davet en Fabrice Lhomme brengen over die vijandschap ronduit hallucinante details.

Tragische maanden voor de Franse rechterzijde

De winnaar van de voorverkiezingen bij Les Républicains mag zich al president wanen. Zo kon je in het najaar van 2016 in zowat alle media lezen. Dus Fillon kon niet verliezen, tenzij…. Tenzij de man die zich bij de kiezers graag voordeed als een integere witte ridder, dingen te verbergen had. En dat bleek toen het satirische weekblad Le Canard enchainé op 25 januari 2017 de hierboven vermelde feiten breed uitsmeerde op zijn voorpagina. Fillon, de monnik-soldaat waar zijn aanhangers hem voor aanzagen, bleek een pathologische obsessie met geld te hebben. Maar die obsessie, in tegenstelling tot die van Sarkozy, bleef geheim.

Gérard Davet en Fabrice Lhomme brengen op een fascinerende manier het relaas van die tragische maanden voor de Franse rechterzijde. Ze beschrijven het genoegen waarmee veel partijgenoten van Fillon op het nieuws in Le Canard enchainé reageren. Hoe Fillon zich vastklampt als een ‘rat op een zak graan in een zinkend schip’ aan de voorbije opiniepeilingen en door zijn woordvoerder Thierry Solère en campagnedirecteur Patrick Stefanini in de steek gelaten wordt. Pogingen eind maart om hem van zijn kandidatuur te doen afzien en alsnog Juppé of Sarkozy naar voren te schuiven, botsen op zijn koppigheid en trots. Fillon wist dat zijn kansen slonken, maar gunde het zijn vijanden in eigen partij niet.

Fondsbeheerder

We weten hoe het verhaal eindigt. Fillon, die enkele maanden eerder in de peilingen flirtte met meer dan dertig procent, eindigde op een beschamende derde plaats. Macron mocht het in mei 2017 in de tweede ronde opnemen tegen Marine Le Pen. Met als absoluut dieptepunt de vernederende score van acht procent vorig jaar voor Les Républicains bij de Europese verkiezingen.

De praktiserend katholiek Fillon verdween van het politieke toneel en ging aan de slag als fondsbeheerder voor beursvennootschap Tikehau Capital. Hij verdient er naar verluidt heel veel geld. Hij hoopt dat justitie hem zal vrijpleiten in beroep. Maar vrijspraak of niet, Fillon zal de geschiedenis in gaan als de doodgraver van zijn partij. Een van de doodgravers. Want hij is niet de enige schuldige, blijkt uit dit boek. Centrumrechts lijkt collectief zelfmoord te hebben gepleegd in Frankrijk.