Brief in de nacht: gedachten over Israël en Gaza

‘Je laat een ander mens niet lijden omdat hij of zij tot een ander volk behoort, of tot een ander ras, of een ander geloof belijdt. Een waarheid als een rots.’ Schrijver en beeldend kunstenaar Chaja Polak komt in Brief in de nacht hard uit de hoek. In tijden van politieke aardbevingen en oorlog, blijft er volgens haar bitter weinig ruimte over voor nuance, zeker in Israël en Palestina. Net daarom moeten we naar andere oplossingen zoeken dan die van geweld. 

Chaja Polak schrijft de eerste zinnen van haar essay Brief in de nacht wanneer bommen op Gaza vallen, raketten op Israël en 7 oktober (de dag dat Hamas een verrassingsaanval pleegde en zo het Israëlisch-Palestijns conflict definitief liet ontsporen) alweer maanden achter ons ligt. Als kind van een slachtoffer en een overlevende van Auschwitz is haar leven in hoge mate bepaald door wat haar ouders is aangedaan en vandaag heeft ze nog altijd familie in Israël ‘die smeekt om een wonder’.

Lijden in oorlogstijden

Polak weet dus ongetwijfeld welke gruwelijke impact zo’n conflict heeft op het leven van een betrokkene en diens dierbaren, en drukt dat met heldere taal uit in haar essay. Ze vertelt hoe ze gelukkige jaren leefde met haar tweede man, wiens familie in de Tweede Wereldoorlog werd vermoord. Hoeveel verdriet dat met zich meebracht. En hoe ingewikkeld de schuldvraag in oorlogstijden kan worden.

‘Hamas is schuldig om zijn fanatiek religieus-politieke strijd die erop is gericht Israël te vernietigen. De extremistische regering Netanyahu is schuldig omdat ze Hamas’ macht bewust liet groeien en zo tweespalt zaaide tussen Hamas en het meer gematigde Fatah’, schrijft ze. Maar het zijn volgens haar de Palestijnse en Israëlische burgers die met hun leven de schuld van Hamas, de schuld van Netanyahu’s regering én die van de onverschilligheid van wereldleiders betalen. De omgekeerde wereld dus: de onschuldigen worden gestraft, de schuldigen gaan vrijuit.

Op zoek naar een oplossing

Het complexe conflict, en de overweldigende hoeveelheid historische feiten, maken het bijna onmogelijk een eenduidige morele houding te bepalen. Al snel worden redenaties zwart of wit, ook om de ja-maar-valkuil te omzeilen. Goed te begrijpen, vindt Chaja Polak, maar voor het slepende conflict tussen Israël en Gaza moet er naar andere oplossingen worden gezocht dan die van geweld.

Van hoofdstuk tot hoofdstuk, afwisselend tussen reflecties op de hedendaagse situatie in Israël en Palestina en terugblikken naar de gruwel uit de Tweede Wereldoorlog, kijkt Chaja Polak achter de muren van haat en onwetendheid, en schuwt ze het zelfonderzoek niet. Polak herkent de pijn en radeloosheid van alle partijen en zoekt de nuance. Ook en vooral wanneer ze ziet dat haar familie in Israël daartoe nauwelijks meer in staat is.

Maar intussen verergert de situatie. Terwijl ze de laatste hand legt aan haar Brief in de nacht ‘gaat het geweld door, en vormt niet alleen Hamas een bedreiging voor Israel, maar zijn ook Hezbollah en de Houthi’s, gesteund door Iran, een bedreiging. Er zitten meer dan een miljoen mensen aan de grens van Rafah als ratten in de val. De dreiging van een Derde Wereldoorlog blijft aanwezig.’

Na haar eerdere succesvolle romans, verhalen en poëzie overtreft Polak zichzelf opnieuw. Dit literair essay is een humanistische, noodzakelijke toevoeging aan een verhard debat. Het is een aanrader voor iedereen die zich bekommert om de situatie in de oosten, van beginner tot kenner.