‘De blik van Medusa’: Griekse mythe over verkrachting, macht én grenzen

De blik van Medusavan Natalie Haynes is een roman over één van de beruchtste vrouwen uit de Griekse mythen. Hoewel de doorsnee Belg haar verhaal niet kan schetsen, doet haar verschijning wel bij velen een belletje rinkelen. Medusa was die vrouw die slangen op haar hoofd had bij wijze van haardos. Ze had ook een beruchte eigenschap: de blik van Medusa kon elk levend wezen verstenen.

Medusa is dus een afschrikwekkende vrouw, dat is duidelijk. Je zou zelfs kunnen zeggen, een monster. Zou ze altijd al zo geweest zijn? Is ze geboren als monster? Of heeft haar levensloop haar monsterlijk gemaakt? En waarom dan? Op die vragen spitst de hervertelling van Griekse mythen gewoonlijk niet toe. De meeste hervertellers gebruiken het standpunt van de eerdere vertellers. Dat van Perseus, de man die Medusa onthoofdde, of dat van andere mannen die Perseus roemen als held. In dit boek doet schrijfster Nathalie Haynes het anders: ze vertelt het verhaal, zoals de titel met dubbele bodem verraadt, vanuit de blik van Medusa.

Klassiekers

Haynes doet daarbij niet zomaar wat. Deze Britse is een aan Cambridge gevormde classicus. Ze kent dus haar klassiekers. Ze weet ook hoe ze met het gesproken en geschreven woord moet omgaan. Ruim twee decennia al vult ze als comedian zalen in heel het Verenigd Koninkrijk, zelfs tot in Berlijn en in New York. Ze werkte aan tal van radio- en tv-programma’s voor de BBC en schreef als gastauteur voor diverse dagbladen en tijdschriften, waaronder The Times en The Independent. Daarnaast heeft ze al een kinderboek, non-fictie (over de klassieke oudheid) en verscheidene romans op haar curriculum.

Haynes’ vorig werk kreeg als titel  ‘De kruik van Pandora. Vrouwen in Griekse mythen’. Daarin onderzoekt ze hoe de rol van de vrouwen in de hervertellingen steeds meer gekleurd worden door misogynie. De vertellers zijn nog steeds bijna altijd mannen. Daardoor zijn en blijven de klemtonen van de verhalen ook steeds dezelfde: de hoofdpersonen en helden uit de verhalen zijn steevast mannen. Als vrouwen al aan bod komen, worden ze vaak afgeschilderd als monsterlijk, wraakzuchtig of kwaadaardig.

Fictie

In zekere zin gaat Nathalie Haynes in ‘De blik van Medusa’ op dit elan verder, al is het nu niet beschouwend. Ze kiest hier resoluut voor de fictie. Het hele boek is een hervertelling, maar net even anders dan de hervertellingen die we gewoon zijn. Er komen een heleboel stemmen aan het woord, zelfs kraaien en de slangen op Medusa’s hoofd. Maar de leidende stem is die van de onthoofde Medusa.

Het verhaal van Medusa is uiterst tragisch: ze is één van de Gorgonen, gevleugelde wezens die afstammen van een zeegod. Medusa’s zussen net zoals zij, maar toch anders. Ze zijn onsterfelijk en hebben slachttanden en poten. Ze zien er naar menselijke maatstaven monsterlijk uit, maar, vraagt de verteller zich af, wie bepaalt wat een monster is?

Medusa is wel sterfelijk. Ze is ook mooi en heeft een weelderige haardos. Dat valt de zeegod Poseidon op, die haar wil hebben en verkracht. Dat punt maakt het verhaal verbazingwekkend hedendaags. Medusa is slachtoffer, maar ze was een jong, mooi meisje en bovendien alleen. Je voelt het onuitgesproken oordeel van de wereld over dit exemplarische meisje: ‘Ze heeft het zelf gezocht.’

Medelijden

Medusa krijgt geen medelijden van mensen of goden. Ze is verkracht in de tempel van de godin Athene. Athene is gekrenkt vanwege die ontheiliging, maar kan Poseidon niet raken. Ze richt haar woede daarom op wie ze wel kan raken: Medusa. Ze vervloekt het meisje: Medusa’s prachtige haar wordt vervangen door een nest slangen en haar blik is vanaf nu dodelijk. Elk wezen dat haar aankijkt versteend. Het monster is geboren. Maar wie bepaalt wat een monster is?

Het monster Medusa wordt door Perseus, met de hulp van Athene, opgespoord en tijdens haar slaap onthoofd. Perseus, de held. Maar wie bepaalt wie een held is? Perseus trekt over zee en land met Medusa’s hoofd. Zelfs dood kan het hoofd nog steeds dodelijke blikken werpen. Perseus gebruikt die eigenschap voor zijn eigen goed. Daardoor verslaat hij menig vijand. Terwijl de angst voor Medusa’s monsterlijkheid vergroot, vergroot ook de heldenstatus van Perseus.

Herkenbaar

De Griekse mythen hebben vandaag nog steeds kracht omwille van hun herkenbaarheid. De goden en machthebbers in de Griekse mythen zijn gericht op hun eigen wil, op eer en macht. Om hun doel te bereiken gaan ze over grenzen. Grenzen van rijken en van lichamen. De manier waarop ze te werk gaan doet denken aan de serie ‘House of Cards’: een nietsontziend steekspel, waarin mensen zelfs hun geliefden opofferen om zelf vooruit te geraken. Een spel waarin machtige mannen bijna altijd aan het langste eind trekken. En wie aan het langste eind trekt, is de winnaar. Winnaars schrijven de geschiedenis en kunnen zichzelf tot held uitroepen. Dat is nog steeds zo.

Naast een spits geschreven verhaal is De blik van Medusa ook een document dat maatschappijkritische vragen stelt. Op bedrieglijk luchtige wijze werpt het issues als misogynie, schoonheidsidealen en framing op. Dat ondertussen je kennis van de klassieken wordt opgefrist, is een plus.