De identitaire lasagne van een straatkat

Yasmina El Messaoudi zal in de Vlaamse mediageschiedenis herinnerd worden als eerste nieuwsanker van allochtone origine. Ze maakte haar debuut bij TV-Brussel (nu Bruzz) in 2008. Momenteel is ze als journaliste actief bij Radio 2 Vlaams-Brabant.

Aangrijpend

Maar met haar succesvolle mediacarrière heeft Straatkat, het eerste boek van El Messaoudi, niets te maken. Het is niet een enigszins voorspelbaar relaas geworden, van barrières en moeilijkheden waarmee ze werd geconfronteerd. Straatkat gaat veel dieper dan dat. El Messaoudi geeft zich bloot, in al haar angsten, zwaktes en momenten van vertwijfeling, in het aangrijpend verhaal over de aftakeling en dood nu drie jaar geleden van haar moeder. Met haar had El Messaoudi een intense verhouding. Ze schrijft zelf dat de navelstreng tussen beiden nooit is doorgeknipt.

Kapellen-op-den-Bos

El Messaoudi vermengt dit emotionele relaas met de zoektocht naar zichzelf, naar haar gemengde identiteit en hoe moeilijk het kan zijn om daarmee te leven. Ze groeide op in Kapellen-op-den-Bos, als kind van een Vlaamse moeder en een Marokkaanse vader, die toen zowat de enige allochtoon in de landelijke gemeente was. Zijn familie woonde in Brussel, maar daar wou hij niet gaan wonen, omdat hij ver weg wou zijn van familiale druk. De jonge Yasmina mocht zich kleden zoals ze wou en kreeg evenveel vrijheid als haar broer.

Hoezeer ze verschilde van de rest van haar familie besefte ze als ze op een dag een Brussels nichtje ontmoet, die in zowat alles haar tegenpool is. Het nichtje spreekt Frans, draagt een hoofddoek en lijkt een voorbestemde levensloop als onderdanige echtgenote tegemoet te gaan.

Flamande in Marokko

De ouders van El Messaoudi zijn fier dat ze hun kinderen ’twee vaderlanden’ hebben gegeven, maar Yasmina voelt zich snel als ‘een verdwaalde boei tussen twee eilanden.’ De jonge leeftijdsgenoten in Kapellen zien haar als een ‘vreemde’ en ze krijgt vaak met racisme te maken. Maar voor haar Brusselse familie is ze ‘la Flamande‘.

En als ze dan op zoek gaat naar haar roots in Marokko, het land van haar vader, is haar ontgoocheling enorm. In het land waar ze gehoopt had ’thuis te komen’ wordt ze namelijk bekeken als een te exploiteren toerist. Hier te bruin, daar te bleek. Autochtoon noch allochtoon. Ze voelt zich als een vliegtuig dat rondcirkelt maar geen toestemming tot landen krijgt. Als ze bij een test de vraag krijgt om zichzelf in drie woorden te omschrijven, heeft ze er vier nodig: ‘Ik weet het niet’.

Ik ben een freak

Het zijn bijzonder pakkende momenten in het boek als Messaoudi de pijn beschrijft die ze als nergens aanvaard ‘bastaardkind’ voelt. ‘Ik ben een freak, een mutant, een mislukt experiment’, schreeuwt ze uit, ‘Ik wil verdwijnen naar een plek die niet bestaat: thuis.’ Het doet denken aan The Time of our Singing van Richard Powers, waar de kinderen van een zwarte vrouw en een joodse man hun leven lang blijven worstelen met hun dubbele identiteit.

Hoopvol is dat een volgende generatie, die per definitie nog gemengder is, daar gemakkelijker mee omgaat. El Messaoudi merkt dit bij de dochter van haar broer, die met gemak haar afkomst als een gelaagde lasagna draagt.

Boon

Louis Paul Boon zei ooit over zijn beste passages dat iemand zijn hand had vastgenomen om zijn tekst beter te maken. In Straatkat had ik hetzelfde gevoel: bij de beschrijving van sommige emotionele momenten overstijgt El Messaoudi zichzelf en groeit haar proza uit tot literatuur. Als ze vertelt hoe ze de veters van haar zieke moeder strikt en zich de grote zus voelt. Of de fotosessie met haar moeder voor het doodkaartje of de zeer filmische beschrijving van het afscheren van haar mama’s haar. Er zijn niet zoveel non-fictieauteurs die met dergelijk meesterschap emotionele momenten kunnen beschrijven.

Dood van een kat

El Messaoudi neemt zonder schroom de riskante weg van sterke beelden. Ze gaat daarbij nooit uit de bocht, zoals wanneer ze vertelt hoe ze op het strand staat te kijken naar de golven die op en neer gaan en haar ‘de meedogenloze waarheid’ tonen dat haar moeder nooit meer zal terugkomen.

De meest gedurfde, lange scène gaat over de laatste uren van haar straatkat bij de dierenarts. Ongemerkt neemt zij de lezer mee in haar gedachten en associaties en wordt de doodstrijd van de kat die van haar stervende moeder. De sluiptrekkingen van de kat brengen de herinnering aan die van haar moeder terug. El Messaoudi slaagt er met brio in die gewaagde parallel tot een ontroerend einde te brengen. ‘Mijn hart is niet gebroken’ schrijft ze, ‘het ligt in gruis’. Pas bij de dood van haar kat, een tijd na die van haar moeder, zal ze eindelijk haar verdriet kunnen uithuilen.

Rouwproces

El Messaoudi had het schrijven van Straatkat nodig als een lang rouwproces van bijna drie jaar, een zoektocht naar zichzelf. Ze komt er gelouterd uit, met het besef dat haar vragen over identiteit zinloos zijn omdat ’thuis’ geen geografische plek hoeft te zijn, maar bij vrienden kan gevonden worden. Straatkatten nemen hun thuis gewoon mee, schrijft ze, en voelen zich op hun gemak bij groepen verschillende mensen.

Straatkat zal niemand onberoerd laten. Het is een meeslepend debuut, intelligent opgebouwd via korte, goed gestructureerde hoofdstukken tot een zeer ontroerende laatste scène waar haar vader met één zin zijn dochter gelukkig maakt en alles op zijn plaats valt. Ik zal de enige niet zijn die hierbij tot tranen bewogen wordt. Bravo voor zoveel bravoure!

Yasmina El Messaoudi zal er wel mee moeten leven dat haar identitaire lasagna er nog een laagje bijkrijgt: dat van een heel goede schrijver.

Straatkat is te koop bij Doorbraak Boeken.