De pagode: meesterwerk van Gerrit Komrij krijgt nieuwe druk

De pagode van Gerrit Komrij is dit jaar aan een vierde druk toe. Hoewel de invloedrijke schrijver, dichter en criticus in 2012 overleed, blijft zijn werk ongetwijfeld het lezen waard. Want Komrij sloeg de bal nooit mis, zeker niet in deze spannende novelle.

‘Dat is inderdaad wat je noemt kost voor fijnproevers’ en ‘Wat een juweel van een boek’. De commentaren liegen er niet om. De pagode is een van de meest gevierde verhalen uit Nederland, geschreven door een man die met zijn scherpe inzichten generaties lang de literaire wereld betoverde. Met een ongeëvenaarde beheersing van de Nederlandse taal, weet Komrij zijn lezers telkens te verrassen. Het werk werd voor het eerst uitgegeven in 1990 door Magazijn de Bijenkorf ter gelegenheid van de literaire Boekenmaand.

Verbeelding of realiteit?

Komrij neemt zijn lezers in De pagode mee op een buitengewone literaire reis, waarin hij de grenzen van verbeelding en realiteit verkent. De immer gehoorzame bediende Thomas ontdekt op een ochtend bij het afruimen van het ontbijt dat zijn meesteres Adelaide is vermoord. ‘Hij zag Adelaide naakt liggen. Geen laken, geen deken bedekte haar. Bloed druppelde uit haar hals’, schrijft Komrij.

Terwijl hij zich naar de keuken begeeft, beseft de oude Thomas dat dit onherroepelijk het einde is van zijn vertrouwde wereld. Hij neemt even rust. Nog eenmaal laaft hij zich aan de herinneringen uit de gelukkigste tijd van zijn leven, toen hij in het park van het kasteel speelde met zijn nog jonge meesters Edmund en Victor. Thomas herinnert zich hoe ze over paden renden, tot ver voorbij de waterval en rondom de vijver, in de zekerheid dat hij hinkend achter hen aanrende om hen te vangen. Ze verstopten zich achter struiken of in een tuinhuis en hij was het die hen dan moest zoeken.

Intussen behoren die dagen van hun drie-eenheid tot het onherroepelijke verleden. Want bedienden blijven staan op het punt waar ze begonnen, realiseert Thomas zich, terwijl anderen groeien en nieuwe ruimten betreden. Hij leeft in een wereld waar hij buiten staat.

De vijver

Bij het huis ligt een meer, door iedereen bescheiden ‘de vijver’ genoemd, maar het is groot genoeg om op te varen. Op de voorgrond verrijst in het meer een eiland waarop een houten pagode staat. Eens de jonge jaren gepasseerd waren en de drie groeiden tot volwassenen, zag Thomas zijn meester-broers soms dagenlang niet. Ze hadden zich dan teruggetrokken in de pagode.

Zolang Thomas zich kan herinneren werd daar oud speelgoed opgeslagen, dat de kinderen van de familie vroeger tot vermaak had gediend. Het was op de bovenste en kleinste kamer, onder het blikken dak met zijn opstaande punten, waar Edmund en Victor als kinderen al vaak te vinden waren en waar ze nu weer uren doorbrengen. Het ronde vertrek werd al snel de ‘geheime kamer’ genoemd, omdat er nu niemand meer mocht komen. Ook als beide broers er niet zijn, blijft de rood gelakte deur op slot.

Tot Thomas besluit het meer over te steken en binnen te dringen om — tegen alle principes van een goede bediende in — het geheim van de pagode te onthullen. Maar vóór dat gebeurt, zal er nog heel wat meer bloed vloeien…

Spanning en verbeelding

Terwijl de laatste bladzijden worden omgeslagen, blijft de spanning hangen en wordt de verbeelding van de lezer uitgedaagd. Wie heeft Adelaide vermoord? Wat schuilt er achter de deuren van de pagode? En vooral: hoe loopt het af voor Thomas? Verbijsterd achterblijven zul je ongetwijfeld, terwijl je je afvraagt wat je net hebt gelezen.