De persoonlijke drama’s van 9/11

Wanneer een drama van epische proporties zich voordoet, weet iedereen waar ze zich bevonden toen ze het nieuws te horen kregen. Toen op 22 maart 2016 verschillende explosieven tot ontploffing werden gebracht in Zaventem en Brussel, zat ik in de Grote Aula in Leuven te wachten op mijn professor vennootschapsrecht.

Toen de ‘pushmeldingen’ van de op mijn smartphone geïnstalleerde nieuwsapplicaties me op de hoogte brachten van de chaos in en rond het Brusselse, probeerde ik onmiddellijk mijn toenmalige vriendin te contacteren. Zij volgde les in de hoofdstad. Geen antwoord. De onzekerheid en de angst werken op dat moment verlammend. Het concept ‘les’ wordt gedegradeerd tot een banale afleiding van wat echt belangrijk is: bevestiging krijgen dat onder die vele doden en gewonden zich geen geliefde bevindt.

Door de ogen van

Het is vanuit deze initiële, diepmenselijke reactie dat Mitchell Zuckoff in Ondergang en opkomst  het drama van 9/11 opnieuw vertelt. Hij schuwt de grote analyses en de verregaande gevolgtrekkingen. Geen exposé van de moorddadige ideologie die massamoord op ‘ongelovigen’ niet enkel als iets positief aanmerkt, maar als een gebod voor iedere vrome moslim beschouwt. Geen herkauwing van de al veelvuldig geuite kritiek op de Amerikaanse overheid, waarvan het buitenlands beleid mede de aanleiding zou zijn geweest van de aanval die ‘Pearl Harbor’ van de troon stootte als meest dodelijke aanval op Amerikaanse bodem. En geen opgestoken, moraliserend vingertje over hoe het drama vermeden had kunnen worden.

In plaats daarvan laat hij de slachtoffers en achterblijvers aan het woord. Het verhaal wordt verteld door de ogen van zij die rechtstreeks betrokken waren bij de gebeurtenissen van die noodlottige dag. De communicatie tussen de piloten, stewardessen en passagiers enerzijds, en de luchtverkeersleiders, administratieve centra van de luchtvaartmaatschappijen en familie anderzijds bleken van onschatbare waarde te zijn voor een reconstructie die de verbeelding tart. De gesprekken met en geschriften van de achterblijvers — zij die een ouder, kind of echtgenoot of echtgenote verloren — schetsen niet enkel een beeld van de persoonlijkheid, ambities, angsten en thuissituatie van de vele slachtoffers, maar doen ook de ontmenselijking teniet die het gevolg is van de enorme schaal waarop onschuldigen het leven lieten.

Zij worden opnieuw meer dan een statistiek, meer dan één van de ‘3000 dodelijke slachtoffers en nog veel meer gewonden’. Wederom worden zij de liefhebbende echtgenote die besloot een vlucht later te nemen, zodat ze op de verjaardag van haar man naast hem zou wakker worden. De vader-piloot die de avond voor vertrek zijn dochters probeerde wijs te maken dat wiskunde eigenlijk heel leuk is. De bankmedewerker uit Guyana die steeds zijn lunch nuttigde aan zijn bureau in de zuidelijke WTC-toren terwijl hij de Bijbel las. En de Broadwayster-in-spe die in de tussentijd bijkluste bij een verzekeraar met vestiging in de noordertoren.

Ongeloof

De rode draad doorheen Zuckoffs reconstructie is er een van ongeloof en verwarring. Niemand overwoog de mogelijkheid dat meerdere vliegtuigen tezelfdertijd zouden worden gekaapt en als geleid projectiel zouden worden gebruikt in plaats van als pasmunt voor bepaalde eisen. Een gekaapt vliegtuig was geen wapen, maar deel van een uiteindelijke ‘deal’: eenmaal de kapers de controle over het vliegtuig hadden overgenomen zouden zij hun eisen te kennen geven aan de luchtverkeersleiding of de media. Het vliegtuig zou uiteindelijk landen, waarschijnlijk in het buitenland, waarna de passagiers veilig huiswaarts konden keren. Een ‘quid pro quo’ was het doel van de terrorist.

Deze rationalisering van de situatie blijkt uit de reacties van zowat alle betrokkenen bij de aanval. Op magistrale wijze loodst Zuckoff ons door de gedachtegangen van zij die de gebeurtenissen vanop de eerste rij beleefden. Een minder begenadigde schrijver zou zijn lezers verliezen in het groot aantal namen en achtergronden, maar door de uiteenlopende perspectieven aan bod te laten komen, reikt de auteur net een totaalbeeld aan van de gebeurtenissen aan boord van de vliegtuigen, binnenin de doelwitten en in de huiskamers van zij die achterbleven.

Beeld

Een beeld zegt vaak meer dan een heel boek. Sommige van die beelden van 11 september blijven ons tot vandaag bij. Zo kennen we allemaal de ‘falling man’ die, net als zovele anderen, omringd door vuur en zonder uitweg, uit wanhoop uit de noordertoren sprong. Of het moment waarop president Bush, op dat moment op bezoek in een lagere school in Florida, te horen kreeg dat ‘a second plane hit the second tower, America is under attack.’ Of nog, de live verslaggeving waarop de inslag van het tweede vliegtuig in de zuidertoren te zien is en de reactie van de nieuwsankers daarop.

Ondergang en opkomst  is een nieuw en vollediger beeld van die dag. Het is moeilijk om sommige passages zonder krop in de keel te lezen. Zuckoff verheft iedere passagier, iedere hulpverlener en iedere overheidsfunctionaris tot protagonist van het verhaal. De terroristen krijgen geen prominente rol toebedeeld. Correct, zo lijkt mij. De verhalen van de 19 kapers zijn de verhalen die ons, minstens op een persoonlijk niveau, het minst zouden moeten interesseren. Hun bloeddorst is niet wat 9/11 zo uitzonderlijk maakte. Vele andere zaken deden dat wel: de heldhaftigheid van de passagiers van United 93, de respons van New Yorks hulpdiensten en, vooral, de meest rauwe emoties van die dag, die niet enkel bij de slachtoffers en hun families werden opgewekt, maar ook bij heel Amerika.