De stroeve kop van Caesar

‘Van alle Galliërs zijn de Belgen de dappersten…’  Dat staat in de Bello Gallico van Julius Caesar. Enfin, het staat in de Karolingische kopie van het legendarische oorlogsverslag van de al even legendarische veldheer. Het is de oudste versie die er ons nog rest en die ligt in Amsterdam.

De Belgische Oorlog

De Nederlandse journalist Tom Buijtendorp schreef een boek over de tijd die Julius Caesar doorbracht in onze gewesten. Hij weerlegt aan de hand van verschillende argumenten de stelling van de Belgische archeoloog Hugo Thoen dat Caesar nooit in onze streken was geweest. Thoen noemt de Bello Gallico ‘hoogst twijfelachtig’. Caesar schreef het sowieso met de bedoeling om zijn eigen ster in Rome te doen schitteren. ‘Caesar heeft zijn verslag net zo aangedikt, zaken versimpeld en accenten gelegd die voor hem gunstig waren’, en daarmee meldt de Nederlander Buijtendorp niks nieuws. ‘Nieuwe berekeningen in de bijlage geven aan dat waarschijnlijk ongeveer de helft van Caesars gesneuvelde soldaten is omgekomen in de Lage Landen.’ Caesar vocht zijn campagne in Gallië – meer dan tot nog toe aangenomen – voornamelijk in onze regio uit.

Julius Caesar, de eerste geograaf

Hoeft het te verwonderen dat Caesar door Tom Buijtendorp de ‘eerste geograaf’ van de Lage Landen wordt genoemd? Voor zijn komst was de kennis van het noorden bij de Romeinen eerder beperkt. Men baseerde zich op de bevindingen van de Griekse onderzoeker Pytheas, afkomstig uit de kolonie Massilia, vandaag Marseille. Vanuit strategisch oogpunt was de kennis van de geografie uitermate belangrijk. ’Sommige delen van de Bello Gallico lezen dan ook als het verslag van een ontdekkingsreiziger’. Caesar is zo de eerste die rivieren de Maas en de Rijn beschrijft en de bewoners benoemt.

Nieuwe inzichten

Jammer genoeg komt de te uitgebreide beschrijving van de aantallen, de oppervlaktes, muntstukken en dies meer de vlotheid van het boek niet ten goede. Maar de cijfers zijn tegelijk ook de verdienste van dit werk. Voor de eerste keer wordt er een vrij consistent beeld geschapen van de hele campagne. De Gallische Oorlog wordt letterlijk uit de mythische ‘nevelen der tijd’ gerukt.

Buijtendorp relativeert het beeld dat Caesar ‘de eerste gedocumenteerde genocide uit Noord-Europese geschiedenis’ uitvoerde. Het is vooral een wensbeeld van de Romein om zijn eigen blazoen glans te geven. ‘Het werkelijk aantal moet een stuk lager geweest zijn’, maar dat neemt niet weg dat er in de Gallische oorlog van 58 v.C. tot 50 v.C. een half miljoen mensen het leven kostte. Dat blazoen bleef niet smetvrij voor de Romeinen: ‘Appianus vergeleek Caesar met Alexander de Grote, en wees erop dat Caesar, terwijl de troepen van Alexander onverslagen bleven, een aantal grote nederlagen leed. En nederlaag tegen Ambiorix noemde hij daarin als eerste.’

Geblutste schedel van Caesar

Dat Caesar zorgvuldig zijn imago vormgaf, maakt het historici niet gemakkelijk om een correct beeld van de man te vormen. Dat wist Cicero kort na de moord op de dictator al. Nederland is niet alleen eigenaar van de oudste kopie van Caesars verslag, maar het bezit ook een van zijn meest realistische bustes. De enige in zijn soort buiten Italië. Het toont zelfs het geboortetrauma op zijn schedel. Het hoofdstuk over het uiterlijk van Caesar is een interessant verhaal over de reconstructie van de man.

Wie er echter aan denkt om in het licht van de kerstboom ontspannen een historisch boek te lezen terwijl de poes gelukzalig op de schoot ligt te snorren, die kiest beter een ander werk dan dit. Het is geschreven voor wie zich grondig wil verdiepen in deze passage uit de geschiedenis van onze gewesten en het oude Rome.