Een eeuwige zoektocht

Zijn er genoeg boeken geschreven over migratie? Over de Turkse migratie naar West-Europa? Wie weet. De Nederlandse auteur Froukje Santing had een verhaal te vertellen dat de recente geschiedenis van de politieke islam in Turkije doet samensmelten met het oude zeer van Turkse migranten dat nooit heelde. Nostalgie, heimwee, de eeuwige vreemdeling zijn in het nieuwe land, de verloren zonen en dochters zijn van het vaderland: het is een constante geweest in de opvoeding van menig migrantenkind.

Wij keken soms met argusogen naar het stille, doch zichtbare, verdriet van onze ouders op feestdagen of bij overlijdens. Niets is zo erg als een krakende telefoonlijn die verbonden is met het dorp in Anatolië en de voorzichtige, hoopvolle stem van een moeder te horen die vraagt of ze je dit jaar gaat zien. Ik geloof dat dat nog het meest vreet aan mijn beide ouders: dat ze hun ouders hebben moeten teleurstellen.

Identiteit

Froukje Santing schrijft over Meral, een Turks-Nederlandse vrouw. Ze is een dochter van migranten, een huisarts, een echtgenote, een moeder. Verschillende petjes die een persoon moet ophouden. Het wordt nog moeilijker om de verschillende identiteiten te combineren als de cultuurclash tussen een Turkse opvoeding en een Nederlandse opvoeding sterker naar boven komt naarmate de kinderen opgroeien. Want hoe voed je je kinderen op in een wereld waar je niet wilt kiezen tussen je Turkse en Nederlandse identiteit?

Het is een boek over schipperen tussen twee werelden waar het hoofdpersonage telkens aan zelfreflectie moet doen om zich ervan te vergewissen dat ze voldoende inlevingsvermogen heeft opgebracht voor de generatie- en cultuurkloof van haar man en haar zoon. Beide partijen trekken aan haar mouwen om begrip te vragen voor hun gedrag. Maar niemand vraagt aan haar of ze gelukkig is met de situatie. Ze blikt terug op de eerste jaren dat ze zelf in Nederland was en merkt op dat de verschillende generaties Turkse Nederlanders verschillende verwachtingspatronen hebben gecreëerd doorheen de jaren heen.

Vroomheid

Zo was de generatie van haar ouders enkel bekommerd om de toekomst: hard werken en het financieel beter doen dan de familie in de heimat, hogerop raken op die sociale ladder en de weg plaveien voor de kinderen waar ze verder kunnen klimmen op die eindeloos lange sociale ladder. Haar generatie worstelt nu met het gegeven om de traditionele rolpatronen al dan niet in stand te houden. Zoals haar zoon, Ismail, die niet goed weet wat zijn ouders nu van hem verwachten. Is hij een moslim of niet, is hij een Nederlander of niet?

Meral had de kinderen naar de Koranschool gestuurd toen ze klein waren om toch maar wat van de basisprincipes van de islam op te steken. Vanwege de vrouwonvriendelijke sfeer en uitspraken in die lessen waardoor haar dochter met nog meer vragen achterbleef, hield ze haar kinderen weg uit die school. Naarmate de jaren passeren ziet Meral niet alleen in de samenleving in Turkije een opmerkelijke evolutie maar ook in de Turkse gemeenschap in Nederland. Haar patiëntenbestand in haar praktijk slinkt verder naarmate er meer en meer vrome islamitische artsen hun praktijken uit de grond stampen.

Zendingsdrang

Ze schrijft dit toe aan een bepaalde zendingsdrang van de actieve islamgemeenschap. In haar jeugd werd er zelden over religie gepraat. Maar in het huidige tijdperk, met de komst van Erdogan en de politieke islam, lijken mensen zelfs hun lichamelijke kwaaltjes te linken aan religie. Ze ondervindt in haar praktijk een ostentatieve vroomheid waarbij men bijvoorbeeld aangeeft dat men pijn heeft aan de knieën door het vele bukken tijdens het bidden of dat voetschimmel is ontstaan door het vele rituele wassen voor het bidden.

Ze voelt geen connectie meer met de Turkse gemeenschap, haar mensen, haar patiënten. Dat gevoel van verbinding, of liever gezegd, het gebrek daaraan, reikt verder dan haar praktijk en beïnvloedt zelfs haar huwelijk met Bilal. Haar man is van mening dat een traditionele opvoeding op termijn meer zal opleveren en isoleert zich op die manier meer en meer van zijn gezin. Het typische narratief van een lid van een gemeenschap dat opgroeide in een schandecultuur domineert het hele huishouden: wat zullen de mensen wel niet denken van ons?

Een verzoeningspoging

En voor de verandering is het in een klassiek boek over Turkse migratie niet de dochter die moet lijden onder de traditionele verwachtingspatronen van een Turks gezin maar de zoon, Ismail. Hij is zoekende, naar zijn identiteit en naar zijn vader die hij ergens onderweg tijdens zijn zoektocht is kwijtgeraakt. Na een zoveelste ruzie wordt hij uit het ouderlijk huis gegooid door zijn vader. Vooral het dociel gedrag van Meral naar haar echtgenoot toe is opvallend. Ze lijdt in stilte onder de breuk tussen vader en zoon en onderneemt een verzoeningspoging. Ze vraagt aan de beide mannen in haar leven om samen een vakantie in haar geboortestreek door te brengen.

Ismail, net bevrijd uit de subtiele klauwen van de gülenisten (aanhangers van de geestelijke leider en islamist Fethullah Gülen, de aartsvijand van islamist Erdogan), stemt in met de reis. Maar ook daar begint de vakantie met een kletterende ruzie tussen vader en zoon. Alsof dat niet genoeg is, komt de familie erachter dat het Nederlands vriendinnetje van Ismail zwanger blijkt te zijn. Bilal reageert furieus op zijn zoon en weigert zijn kleinkind te aanvaarden. Hoe meer zijn kinderen verwestersen, hoe meer Bilal teruggrijpt naar het nationalisme en zich wentelt in oude sentimentele Turkse nostalgie. Meral ondergaat de brulpartijen en de dominante uitlatingen van haar echtgenoot, maar op een bepaald moment stelt ook zij haar grenzen.

Te veel thema’s

Het boek wil verschillende thema’s op een snelle wijze aankaarten en in 220 bladzijden persen: migratie, heimwee, opvoeding, cultuurclash, religie, antisemitisme, vooroordelen, emancipatie. Ook de typische Turkse scènes die in elk boek over de Turkse gemeenschap te lezen vallen, zoals koffiedik kijken, komen aan bod.

Je zou de auteur willen vragen waarover haar boek nu precies gaat: de gülenisten, de dominante cultuur en verwachtingspatronen naar de kinderen toe, gemengde huwelijken, de Turkse politiek? Misschien typeert het boek juist de identiteitscrises die vele Turkse migrantenkinderen meemaken: keuzevrijheid is soms moeilijk te aanvaarden, daarom keert men soms terug naar het oude, vertrouwde. Hetgeen wat comfortabel is en op de oppervlakte blijft.