Gewoon een aardige kerel

‘Maar hij vraagt wel onze grootste inspanning en onze bereidheid om te geloven in onszelf en in ons vermogen om grootse daden te verrichten, te geloven dat wij samen, met Gods hulp, de problemen waar wij voor staan, kunnen en zullen oplossen. En waarom zouden we dat niet geloven? Wij zijn Amerikanen.’

Op 20 januari 1981 werd Ronald Reagan voor de eerste keer president van de Verenigde Staten van Amerika, that shining city upon a hill. Reagan was een onverbeterlijke optimist en meende het als hij over het geloof in eigen kunnen sprak. De man was immers de belichaming van de Amerikaanse droom. Hij werd geboren in 1911 in een arm gezin, maar slaagde erin door zijn talenten op te klimmen tot het hoogste ambt van zijn land. Bij Reagan begon zijn politieke bewustzijn als Democraat, geïnspireerd door president Franklin D. Roosevelt. Hij spiegelde zich aan deze belangrijke president en zou hem zijn hele leven lang aanhalen. ‘Franklin Roosevelt was de eerste president voor wie ik mocht stemmen, de eerste man in mijn leven die ik beschouwde als een held. (…) Als iemand die het ambt heeft vervuld dat FDR ooit zo magnifiek vorm heeft gegeven, denk ik dat een president niet meer geëerd kan worden dan wanneer van hem gezegd wordt dat hij ons zelfvertrouwen heeft versterkt.’

Historicus H. W. Brands schreef een boeiende en heel nuchtere biografie van een van de merkwaardigste presidenten van de VS. Daarvoor dook hij in alle beschikbare archieven en doorploos hij alle notities van tijdgenoten, de dagboeken van Reagan zelf en die van zijn echtgenote, de onlangs overleden Nancy. Reagans presidentschap wordt ook wel de Reagan Revolution genoemd. Hij steunde sterk op zijn medewerkers, waardoor veel van zijn beleid door hen werd bepaald. Reagan stuurde vooral aan, en belichaamde de ideeën van zijn beleid. Zo wist hij ongetwijfeld hoe de vork in de steel zat in de Iran-Contra-affaire, een wapenleveringszaak die zijn presidentschap even aan het wankelen bracht, maar hij hield zich zo weinig met de details bezig dat men uiteindelijk zijn medewerkers als schuldigen aanwees. ‘Door onwetend te blijven slaagde Reagan er ten slotte in om zichzelf ervan te overtuigen dat er geen sprake was van een ruil van wapens tegen gijzelaars’. Reagan had aan het eind bijna geen vrienden meer, en was ondoordringbaar voor zijn naaste medewerkers. Alleen zijn vrouw kende hem echt.

Brands toont aan dat Reagan vooral een ideoloog in woorden was, maar een pragmaticus in zijn daden. Bijvoorbeeld, als president hamerde hij sterk op de familiewaarden – en bond zo de sociaal-conservatieven aan zich – maar hij was wel de eerste gescheiden en hertrouwde man in de Oval Office. Hij was ook tegen abortus, maar tijdens zijn gouverneurschap in Californië bezorgde hij die staat een soepelere abortuswetgeving. Ook tijdens zijn presidentschap zag hij het nut van het compromis in. Belastingen werden verhoogd om een akkoord te kunnen bereiken met het Congres. En Reagan kwam daarmee weg: tot grote frustratie van zijn tegenstanders vond men hem nou eenmaal ‘een aardige kerel’.

Na de vermoorde Kennedy, de cynische Johnson, de valse Nixon en de trieste Carter, kwam de optimist Reagan als een verademing voor het presidentiële ambt. Hij weet de problemen van de natie niet aan het volk maar aan de overheid, en die boodschap ging erin als koek, noteert Brands. ‘Hij eiste vrijwel niets van het volk, noch de hemelhoge opoffering van John Kennedy’s inauguratierede, noch de alledaagse aanpassingen die Carter wilde. (…) Reagans duidelijkheid was even belangrijk als zijn bezieling.’ Vanaf zijn eerste stappen in de politiek – nadat hij met zijn aanvankelijk succesvolle acteurscarrière op een zijspoor was geraakt in Hollywood – hield hij telkens dezelfde doelen voor ogen: een kleinere overheid en de vernietiging van de communistische vijand. Dit bracht hij op een onnavolgbare wijze over op zijn publiek en scoorde er tot op het einde onophoudelijk applaus mee. Vooral de wijze waarop hij zijn boodschap verpakte – met anekdotes en humor – leverde hem de naam van ’the great communicator’ op.  Reagan ging, als geen president voor hem, in ontmoeting met diezelfde communistische vijand, en het volk applaudisseerde. ‘Mister Gorbachev. Tear down this wall!’ Het zijn de historische woorden van Reagan in 1987 in Berlijn. De president had het voortdurend over vrijheid en belichaamde die ook voor de Oost-Europese staten die onder de rode knoet zaten. Zijn politiek, die ten aanzien van de USSR dan wel verzoenend mocht zijn, bracht het communisme uiteindelijk de genadeslag toe.  Maar, merkt Brands terecht op, dit was alleen maar mogelijk omdat Gorbatsjov die Sovjet-Unie leidde en de auteur noemt hem ‘Moskous geschenk aan Reagan’. Net zoals Paul Volcker, het hoofd van de Amerikaanse centrale bank, ‘Jimmy Carters geschenk’ was, want tenslotte zorgde Volcker voor het economische herstelbeleid. Reagan was niet alleen talentvol, hij had ook de nodige dosis van dat geluk, wat zo cruciaal is in politieke carrières.

Zijn laatste levensjaren werden versluierd door dementie. In 1994 maakte hij aan het Amerikaanse volk in een handgeschreven brief zijn slepende ziekte bekend. ‘Ik begin nu aan de reis die mij zal leiden naar de zonsondergang van mijn leven.’ Hij werd een schim van zichzelf. Een schim die trouw werd bijgestaan door zijn steun en toeverlaat, Nancy.

Vandaag wordt Reagan, die in 2004 overleed, beschouwd als een van de grootste aller presidenten. Zelfs Barack Obama, in zijn jonge jaren een tegenstander van Reagans Republikeinse beleid, huldigt geregeld zijn voorganger. Alleen al omwille van het belang van de figuur van Ronald Reagan voor de Amerikaanse politiek is het de moeite waard deze biografie te lezen. Het boek biedt inzicht in zijn ideologie, zijn overtuigingskracht, zijn ondoordringbaarheid en zijn zwaktes.