Het wankele recht van spreken: pleidooi voor een herwaardering van het vrije woord

Professor Koen Lemmens verdedigt in zijn boek Het wankele recht van spreken het belang van de vrije meningsuiting. Volgens hem telt niet zozeer het belang van de toehoorder, wel dat van de spreker. Maar wie ongewassen zijn mening zegt, moet een pittig weerwoord kunnen verdragen. Dat is de kostprijs van vrije meningsuiting. Wordt een spreker verhinderd iets te zeggen, dan ontstaat de cancelcultuur. En dat lijkt vandaag steeds vaker het geval te zijn…

Er bestaat zoveel vakliteratuur over het recht van spreken, dat elke toevoeging bijna nietszeggend is. En toch kwam het debat erover in 2015 weer op gang na de aanslag van Al Qaida op de redactie van het satirisch weekblad Charlie Hebdo. Twee mannen konden zich niet vinden in de cartoons die in dat weekblad verschenen, en slachtten daarom twaalf mensen af.

In 2020 was het weer zover: in Parijs werd de leraar Samuel Paty onthoofd door een terrorist omdat hij les gaf over vrije meningsuiting.

Hoorder of spreker?

Als gevoelens van het publiek gekwetst worden, blijken de gevolgen vaak niet te overzien, stelt Lemmens in zijn boek Het wankele recht van spreken. Tegelijkertijd hebben burgers in een democratisch land het recht om maatschappelijk gevoelige thema’s op de politieke agenda te plaatsen en er zich een mening over te vormen. Het zich vrij kunnen uitdrukken, is fundamenteel voor de democratie. Want er kan enkel een zinvol debat ontstaan, als er ook naar de tegenpartij wordt geluisterd.

Uiteraard is geen enkele vrijheid onbegrensd. Zo vinden vriend en vijand dat hate speech niet thuishoort in een goede samenleving. Maar wat je dan precies wel en niet mag zeggen, is niet gemakkelijk te bepalen.

De vrije meningsuiting moet volgens Lemmens herbekeken worden. Niemand hoeft te beledigen, maar je moet je ook niet te snel beledigd voelen. De beste bescherming tegen bad speech is more speech en zeker geen opgelegd zwijgen, meent de auteur. De wijze waarop die more speech gebeurt, kan wel tot nadenken stemmen. Het is een debat dat in tijden van cancelcultuur steeds belangrijker wordt.

Grenzen

Koen Lemmens zoekt in zijn werk het antwoord op de maatschappelijke vragen over vrije meningsuiting. Hij stelt zich de vraag welke samenleving we willen zijn. Is er eigenlijk wel ruimte voor een vrije meningsuiting? Natuurlijk wel, Lemmens is er vast van overtuigd dat spreken altijd beter is dan iemand het zwijgen opleggen. Maar op welke manier dat dan vorm moet krijgen, lees je in zijn verhaal.

Het wankele recht van spreken is een heldere analyse van het recht van vrije meningsuiting. Lemmens schrijft genuanceerd over een gevoelig debat. Hij grijpt vaak terug naar maatschappelijke gebeurtenissen waarover de meningen (sterk) verdeeld zijn, en slaagt erin op een bevattelijke manier filosofische beginselen toe te passen op onze samenleving. Het recht van spreken is zonder twijfel een boeiend en verrijkend werk.