Het raadsel Rutte: een portret van binnenuit

Bart De Wever en Mark Rutte wonnen allebei vier keer landelijke verkiezingen. Ruttes rechts-liberale VVD werd ook vier keer de grootste regeringspartij, terwijl N-VA twee keer in de oppositie belandde. Kan De Wever leren van Rutte? Lees er alles over in Het raadsel Rutte.

Rutte is de langstzittende premier van Nederland (inclusief demissionaire periodes: 14 jaar) en hij wordt secretaris-generaal van de NAVO. Journalisten Ron Fresen en Wilma Borgman verdiepten zich in zijn werkwijze als premier.

Fresen had bij de plaatselijke radio de primeur dat Rutte naar de NAVO wilde. NOS-verslaggeefster Borgman schreef eerder over de VVD. Voor Het Raadsel Rutte interviewden zij elf politici en een goede vriend. Wie is ‘de meest ongrijpbare premier die Nederland ooit heeft gehad’?

Privé

‘Raadsel’ is een rake omschrijving. Van de geïnterviewden kwam alleen de vriend (politicoloog en Amerika-deskundige Koen Petersen) bij hem thuis. Omgekeerd bezocht Rutte andere politici wel. Hij hanteerde een strikte grens tussen werk en privé.

Nou ja, privé? Rutte was nooit getrouwd en heeft geen kinderen. Tijdens het werk kampte hij nooit met zorgen om zijn gezin. Hij heeft vrienden en familie, maar leeft vooral voor de politiek. Tijdens corona besefte hij niet hoe lastig zondagmiddag crisisberaad is voor bewindspersonen met een gezinsleven.

Goede persoonlijke relaties

Rutte hecht belang aan persoonlijke relaties, zowel binnen het team dat hij leidt (eerst de VVD-fractie, later de regering) als met andere partijleiders. In Nederland komen bestuurders elkaar telkens weer tegen, dan kan de verstandhouding beter goed zijn.

Die belangstelling is oprecht én functioneel. Als hij op straat de echtgenote tegenkomt van een partijleider die tien jaar de politiek verliet, groet hij haar bij naam. Rutte vergeet nooit verjaardagen, neemt altijd zijn telefoon op. Waar anderen op een receptie over de schouders van de gesprekspartner kijken of er een belangrijker persoon rondloopt, houdt Rutte zijn aandacht bij degene met wie hij praat.

Tegelijk beseft iedereen dat die aandacht niet exclusief is – Rutte geeft elke gesprekspartner het gevoel zijn volledige aandacht te hebben. Werd na verkiezingen een regeringspartij te klein voor voortzetting van de coalitie, richtte Rutte zich direct op de partij met wie hij voortaan moest samenwerken. Al belt hij ook mensen op die al jaren uit de politiek zijn op om af te spreken.

Klein ego

Binnen de regering stelde Rutte zich op als procesbegeleider, inhoudelijk beleid liet hij over aan de verantwoordelijke ministers. Buiten campagnetijd stelde hij zich niet op als partijleider, maar als hoofd van het team. Tijdens formaties gunt hij andere partijen hun belangrijke punten. In een regering richt hij zich op het landsbelang.

Het helpt dat hij een klein ego heeft. Als het doelmatig is, maakt hij zich klein. In campagnetijd zegt hij wat de campagnestrategen effectief vinden. In Kamerdebatten gaf hij fouten toe, om de rust te herstellen. Toen hij zich niet herkiesbaar stelde, verklaarde hij te lang aangebleven te zijn, waardoor dit in verkiezingstijd niet meer tegen de VVD kon worden gebruikt.

Vanaf de eerste dag zorgt Rutte ervoor alle leden van het team persoonlijk gesproken te hebben. Eventuele plooien strijkt hij meteen glad, om latere problemen te voorkomen. Rutte is de ultieme bemiddelaar. Hebben anderen ruzie, dan verbetert de sfeer zodra hij erbij komt.

Dit talent om mensen te verzoenen en zijn vermogen om zichzelf weg te cijferen werd opgemerkt bij internationale topbijeenkomsten. Daarom zou hij zijn benaderd voor de NAVO.

Trouw

Trouw is belangrijk. Rutte vraagt veel van medewerkers, maar steunt hen omgekeerd in moeilijke tijden. Soms langer dan politiek verstandig is – bewindspersonen traden pas af als het onvermijdelijk was.

Loyaliteit moet wederzijds zijn. Tegenspraak mag binnenskamers, naar buiten toe wordt eenheid uitgestraald. September 2021 nam staatssecretaris Mona Keijzer (toen nog voor het christendemocratische CDA, nu beoogd woonminister voor landbouw- en regiopartij BBB) in een kranteninterview openlijk afstand van de toen net ingevoerde coronapas.

Daarmee verbrak ze de regel dat de regering met één mond spreekt. Op staande voet werd ze ontslagen.

Gewoontedier

Volgens een biografie heeft Rutte een dwangmatige behoefte aan vaste patronen. Die hang naar routine geeft hem ook de rust om op andere momenten flexibel te kunnen zijn. Maar vrienden doen hem geen plezier met een verrassing.

Tijdens campagnes merken mensen daar niets van, dan lijkt Rutte de spontaniteit zelve. Die optredens worden goed voorbereid en geoefend. Wat werkt, blijft hij herhalen. Alles wat een tweede keer gebeurt, verheft hij tot traditie. Soms tot ergernis van anderen. Een minister werd het zat: ‘Als je nou vanavond weer Indisch serveert, kom ik niet. Het komt mijn neusgaten uit.’ Waarna hij voor haar Italiaans bestelde.

Veelzeggend is een opmerking van partijgenoot Halbe Zijlstra (staatsecretaris in Rutte I, fractievoorzitter tijdens Rutte II): ‘Ik heb wel eens gezegd dat een zekere vorm van autisme hem niet ontzegd kan worden.’

Politieke kameleon

Rutte ging consequent voor het premierschap én voor stabiel bestuur. Hij schatte in wie hij na verkiezingen nodig had om een regering te vormen. Vervolgens won hij de tegenstribbelende partij voor zich door vooral daarvan standpunten op te nemen in het regeerakkoord. Voor Rutte was  het voldoende dat een absolute ondergrens aan VVD-standpunten behouden bleef. Partijgenoten gingen daar anders over denken.

Rutte kon ook met vrijwel iedereen samenwerken, omdat hij weinig sterke overtuigingen heeft. ‘Visie is een olifant die het uitzicht belemmert.’ Hij is geen ideoloog, maar had door zijn omgang met mensen de gunfactor. Daarmee lijkt hij de tegenpool van De Wever. De vraag of Rutte geschikter was geweest als uitvoerend ambtenaar dan als politiek leider stellen de auteurs niet.

Wilt u meer weten over de aankomende hoogste bestuurder bij de NAVO, zowel sterke als zwakke punten, dan is Het Raadsel Rutte wat u zoekt.