Hoe de gewone man in opstand kwam: Derk Jan Eppink blikt terug in nieuw boek

2024 was een uitzonderlijk verkiezingsjaar. Van Vlaanderen, Nederland, Europa tot de VS. Nieuwe partijen doen het goed, ten koste van traditionele partijen. Veel van die nieuwe partijen zijn uitdagers op rechts. Derk Jan Eppink kan die ontwikkeling beschrijven als iemand die de voorbije twintig jaar politici van veel van die partijen én van de Republikeinen in de Verenigde Staten persoonlijk ontmoette.  Dat doet hij in ‘Rechtsomkeert’, zijn nieuw boek.

Voor Nederlanders biedt dit boek een inkijk van binnenuit bij de intussen behoorlijk omstreden partij van Thierry Baudet. Voor Vlamingen is het interessant om te weten dat Eppink als redacteur voor een Nederlandse krant meer dan dertig jaar geleden voor het eerst Vlaams Blok-politici sprak. Later, als redacteur bij De Standaard, volgde hij die partij. Zijn kijk op Vlaams Belang is anders dan die van Vlaamse journalisten. Eppink lijkt geen voorstander van het cordon sanitaire. En hij is positiever over Donald Trump dan de gemiddelde journalist.

Forum voor Democratie

Er zijn drie manieren om beroepsmatig met politiek bezig zijn: politicus, ambtenaar of journalist. Eppink is alle drie geweest. Journalist in Nederland en België, volksvertegenwoordiger in het Europees Parlement (Voor Nederland en Vlaanderen) en de Nederlandse Tweede Kamer.

Eerdere boeken publiceerde Eppink meestal als hij een fase in zijn loopbaan had afgesloten. Deze titel gaat over de periode 2018-2023, de vijf jaar dat hij actief was als Nederlands politicus. In 2018 vroeg Thierry Baudet hem om Europees lijsttrekker te worden voor Forum voor Democratie (FvD). Eppink was dan al Europarlementariër geweest (2009-2014), maar namens de Vlaamse LDD.

Neergang

Het verhaal van FvD is opmerkelijk. Forum betrad in 2017 met twee zetels de Nederlandse Tweede Kamer. De partij leek het electorale gat te vullen tussen het te veel naar het centrum opgeschoven christendemocratische CDA en de rechts-liberale VVD en de uiterst rechts bevonden PVV van Geert Wilders. Het leek een Nederlandse variant op de Vlaamse N-VA te kunnen worden. Zeker toen Forum de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 won.

Maar diezelfde verkiezingsavond al ging het mis. Baudet flirtte in een toespraak met extreemrechts (‘de uil van Minerva’). Daarop volgde een publieke machtsstrijd met medeoprichter Henk Otten. Eind 2020 radicaliseerde Baudet verder. Toen volgde een uittocht van FvD-mandatarissen.

De ruzie tussen Baudet en Otten schaadde de Europese verkiezingscampagne, toch haalde FvD drie Europese zetels. In Brussel sloot Forum zich aan bij dezelfde Europese fractie als N-VA en konden de FvD-mandatarissen relatief vrij van Baudet opereren. Wel drong Baudet als medewerker de Britse academicus John Laughland op. Helaas voor Eppink en zijn medewerkers bleek Laughland te sympathiseren met Poetin en verdedigde hij Slobodan Milošević. De volledige Europese fractie stapte eind 2020 uit FvD, om zich aan te sluiten bij JA21. Eppink werd maart 2021 beëdigd als JA21-Kamerlid.

Anekdotes

Inhoudelijk bestaat het boek uit twee delen: Eppinks eigen belevenissen bij FvD en als Kamerlid, en beschrijvingen van rechtse politici in Europese landen en in de VS. Met als centrale gedachte dat de oorspronkelijke centrumrechtse partijen – in Vlaanderen, Nederland en Duitsland christendemocraten en liberalen – te veel naar het centrum bewogen. Hun kiezers stapten vervolgens over naar nieuw opgerichte partijen.

Om twee redenen zijn de hoofdstukken over zijn eigen belevenissen als journalist en politicus het sterkst. Hierin deelt hij anekdotes, bijvoorbeeld over Silvio Berlusconi die een blauwtje liep bij Assita Kanko. Eppink vertelt over etentjes met Belgische oud-premiers en wijst op het verschil in ziens- en werkwijze tussen Europarlementariërs en Kamerleden. En hij geeft incidenteel blijk van zelfkritiek.

Twee vragen beantwoordt hij niet: waarom hij in 2021 Kamerlid werd in plaats van Europarlementariër en waarom hij en een fractiegenote in september 2023 overstapten naar landbouw- en regiopartij BBB. In het lange hoofdstuk over zijn Kamerlidmaatschap blijkt hij zich tussen de regels door te herkennen in BBB-leider Caroline van der Plas, net als hij van Oost-Nederlandse afkomst. Toch had hij het beter expliciet vermeld.

Frits Bolkestein

Twee hoofstukken vallen ogenschijnlijk buiten de rest van het boek. Hij weidt uit over oud-VVD-leider en Eurocommissaris Frits Bolkestein, die na 2004 geen publiek ambt meer vervulde. Ook de verhouding tussen de Nederlandse oud-premier Mark Rutte en de Duitse oud-bondskanselier Angela Merkel, krijgt veel ruimte. Maar het past wonderwel in het kader dat het boek schetst.

Bolkestein blijkt een visionair. Want als je de uitspraken van Bolkestein in de jaren negentig over asiel, migratie, de EU en de NAVO-uitbreiding naar het oosten op een rij zet, blijkt hij latere ontwikkelingen goed voorspeld te hebben. Het hoofdstuk over Rutte en Merkel geeft een goede beschrijving van christendemocraten en liberalen.

Uit dit boek blijkt ook iets anders. Wie een groot deel van zijn loopbaan in het buitenland doorbrengt, wordt enerzijds wereldwijs, maar anderzijds minder bekend met het eigen land. Om die reden herkende Eppink zich vooral in één collega, die de lezer vooraf niet zou verwachten. De oud-journalist is het schrijven niet verleerd. Hopelijk blijft hij dit doen.

Derk Jan Eppink is te gast op het Sponsordiner van Doorbraak op woensdag 4 december in Mechelen. Meer info vind je hier.