Romulus, renaissance en Rai: de kortste geschiedenis van Italië

Waar begint de Italiaanse geschiedenis? Het meest voor de hand liggende antwoord is het jaar 1870, toen ook de pauselijke staat opging in de eenheidsstaat Italië. Wie het eerder laat beginnen, kiest vermoedelijk voor de renaissance, dat in de vijftiende en zestiende eeuw de antieke cultuur herontdekt. Maar de Canadese auteur en renaissancedeskundige Ross King gaat een hele stap verder. Voor hem begon de Italiaanse geschiedenis al een millennium voor onze jaartelling, bij de mythologische stichting van Rome.

De kortste geschiedenis van Italië is een toepasselijke titel. Hij beschrijft een geschiedenis van 3.000 jaar in 285 pagina’s tekst. Het boek begint in 1184 voor Christus, het moment waarop volgens Vergilius de legendarische Aeneas, ‘vader van de Romeinen’, voor het eerst voet aan wal zet op het grondgebied. Eindigen doet hij in 2022 met Giorgia Meloni als eerste vrouwelijke Italiaanse premier.

Zo’n lange tijd zo beknopt beschrijven kan niet zonder experts in een van de tussenliggende periodes teleur te stellen. Het boek is dan ook niet voor hen bedoeld, maar voor een eerste kennismaking, die hopelijk naar meer smaakt.

Koning Italus

Waar komt de term ‘Italië’ vandaan? In de oudheid werd aan koning Italus gedacht. Hij heerste in de periode van Griekse kolonisatie in het zuiden van Italië over het huidige Calabrië. Iets waarschijnlijker is dat de term ontstond in 91 voor Christus bij de Italische volkeren. Een aantal volkeren zouden er genoeg van gehad hebben dat Rome de baas speelde over het schiereiland en gingen hun gebied ‘Italia’ noemen.

Halverwege de derde eeuw was vrijwel het gehele schiereiland omgevormd tot een federatie onder Romeinse leiding, waarin de verslagen volkeren opgenomen werden als socii, bondgenoten. Dat is voor King de belangrijkste reden om de geschiedenis van het grondgebied dat uiteindelijk Italië zou worden als één geheel te beschouwen, ook na de val van het West-Romeinse Rijk in het jaar 476.

‘Val’ van Rome

Vanaf de renaissance werd de val van Rome als een dramatische gebeurtenis gezien: het einde van de klassieke beschaving. Ross relativeert dat. Rome werd politiek minder belangrijk toen de Romeinse keizers in de derde eeuw hun hoven vestigden in andere, meer strategisch gelegen steden. De stad verloor definitief haar bestuurlijk belang nadat Constantijn de Grote een nieuwe hoofdstad stichtte: Constantinopel (sinds 1923 Istanbul). De nieuwe Gotische heersers stelden zich eerst zelfs op als vazallen van de (Oost-)Romeinse keizer in Istanboel.

Het een en ander veranderde toen de paus in 800 Karel de Grote tot keizer kroonde, in ruil voor bescherming tegen Italiaanse vorsten. De pauselijke staat vormde een fysieke grens tussen het noorden, dat deel uitmaakte van het Latijnse West-Europa en het zuiden, dat gericht bleef op het Oost-Romeinse rijk en dat pas in 1453 ophield te bestaan. Pas in 1870 werd het schiereiland weer één politiek geheel, toen ook de pauselijke staat bij Italië werd gevoegd.

Weetjes

King bespreekt uiteraard ook de renaissance in de zestiende eeuw en zeventiende eeuw, de Italiaanse eenwording in de negentiende eeuw en de economische modernisering en de politieke perikelen, zoals Mussolini en het fascisme van de twintigste eeuw. Ook Berlusconi komt aan bod. Dit zijn allemaal onderwerpen die vaak belicht worden in boeken en documentaires.

King heeft in zijn boek oog voor opmerkelijke weetjes. Weet je bijvoorbeeld waarom Rome viel? Een Duitse historicus turfde het aantal verklaringen die in de loop der eeuwen zijn gegeven: het zijn er niet minder dan 210. Koningin Margherita was charismatischer en populairder dan echtgenoot Umberto I (1978-1900) en de pizza met ingrediënten in de Italiaanse driekleur zou naar haar vernoemd zijn.

Weet je waarom uitvinder Marconi uitweek naar Engeland? Toen hij subsidie vroeg om zijn uitvinding, de radio, verder te ontwikkelen, gooide de minister het verzoek in de prullenbak met de woorden ‘alla Lungara’. Daar was het krankzinnigengesticht gevestigd.

Soms overheerst de belangstelling van de auteur voor beeldende kunst iets te sterk. Zo beschrijft hij uitvoerig de meesterwerken die de bombardementen van de geallieerden overleefden middenin het hoofdstuk over de Tweede Wereldoorlog.

King schreef een boek om mensen warm te maken voor de geschiedenis van Italië. Wie na het lezen van het boek nieuwsgierig wordt naar meer, vindt titels in de notenlijst. Voor wie neerkijkt op geschiedschrijving voor het brede publiek: die titels in de notenlijst zijn overwegend academisch.