Hyperpolitiek: extreme politisering zonder politieke gevolgen

Na een tijdperk van postpolitiek, waarin technocratisch bestuur plaatsvond terwijl burgers hooguit vanaf de bank commentaar konden leverden, staat inmiddels bijna álles onder politieke hoogspanning, schrijft de Duitse historicus Anton Jäger in zijn essay Hyperpolitiek. Toch blijven grote veranderingen uit.

De laatste decennia van de twintigste eeuw hebben politieke partijen bijna overal ter wereld veel leden verloren. Dat blijkt ook in Vlaanderen het geval te zijn. De UGent publiceerde in februari nog een studie die vaststelt dat alle Vlaamse, niet-radicale partijen hun ledenaantallen snel zien dalen en de groei bij radicaal-rechts en -links die scherpe achteruitgang niet goedmaakt.

De massapolitiek die vooral links groot maakte bestaat niet meer, schrijft Jäger. De stevige organisaties die politieke partijen ooit waren zijn volgens hem intussen niets meer dan vehikels aangestuurd door sociale media en lobbygroepen. Daarbovenop deed de groeiende individualisering de aantrekkingskracht van partijen verloren gaan.

Antipolitiek

De definitieve doodsteek kwam er sinds de jaren ’70. De technocratisering van de politiek dreef toen de maatschappelijke kwesties terug, terwijl politiek-maatschappelijke instituties zoals vakbonden leeg begonnen te lopen.

Maar daar stopte het niet. De achteruitgang van de ‘klassieke’ politiek leidde de jaren nadien door de opkomst van populistische bewegingen en partijen tot nieuwe vormen van politisering. ‘Een fase van antipolitiek’, noemt Jäger die periode.

Hyperpolitiek

In een extreme vorm van antipolitiek ontstaat volgens hem de hyperpolitiek, een situatie waarin maatschappelijk gevoelige kwesties worden gepolitiseerd en mensen massaal worden gemobiliseerd, maar waarin dat hele gebeuren door gebrek aan stabiele organisaties al snel weer verloren gaat en blijvende veranderingen uitblijven.

Voorbeelden zijn haast niet te tellen. Denk aan de Black Lives Matter-vereniging die maandenlang de voorpagina’s van de kranten kleurde en plots weer instortte. Of de hype rond Greta Thunberg, Anuna De Wever en andere klimaatactivisten die mensen massaal de straat op lokte en zelfs scholieren liet spijbelen om te betogen, maar intussen verloren lijkt gegaan. Grote veranderingen kwamen er nooit.

Geen oplossing

Jäger vraagt zich in Hyperpolitiek af hoe links opnieuw groot kan worden. Een antwoord komt er niet. Hij schrijft wel dat er stabiele maatschappelijke instituties nodig zijn om een heropstanding waar te maken en dat die druk moeten uitoefenen en mensen binden, maar niet in welke vorm of achter welk doel zij zich moeten verenigen.

Zijn essay is vooral een stevige analyse van de nieuwe uitdaging waarmee democratieën vandaag worden geconfronteerd: de wereld blijkt vager geworden. Niemand weet nog waarvoor te strijden, en dus wordt er maar voor willekeurige goede zaken gevochten.

Het zijn volgens Jäger vooral de sociale media die daarin een grote rol spelen. Ze zouden mensen mobiliseren, maar zich nooit verder ontwikkelen tot échte instituties, organisaties die stabiel genoeg zijn om verandering teweeg te brengen. Kortom, iedereen neemt deel als individu, en blijft dat ook. Hoop op wat beters? Die is er eigenlijk niet.