James Ensor: over een Belgische kunstenaar die de wereld veroverde

2024 is het Ensorjaar, een eerbetoon aan de beroemde Belgische avant-gardekunstenaar James Ensor die 75 jaar geleden het leven liet maar vandaag nog steeds de musea verovert. Bij een Ensorjaar horen tentoonstellingen, vertelmomenten én een nieuwe uitgave van zijn biografie. En die laatste blijkt een groot succes.

19 november 1949. James Ensor blaast na een roemrijke carrière zijn laatste adem uit. Zijn hele leven probeerde hij op zijn manier bij te dragen aan de harde kunstwereld. Maar Ensor oogstte tijdens zijn carrière maar matig succes, en kon op zijn sterfbed ongetwijfeld niet vermoeden dat hij later beschouwd zou worden als een van de belangrijkste Belgische kunstenaars.

Grote inspiratie

James Ensor schilderde vaak bizarre en groteske figuren, maskers en carnavaleske taferelen, en combineerde elementen van het impressionisme, het symbolisme en het expressionisme in zijn werk. Zijn gedurfd gebruik van kleur, zijn verkenning van menselijke emoties en zijn experimenten met vorm hebben later veel kunstenaars geïnspireerd en beïnvloed.

Nochtans was zijn moeder van eenvoudige afkomst, en woonde hij als jongeman boven de souvenirwinkel die zij uitbaatte. Ensor zou er zijn hele leven blijven wonen, en vestigde zijn atelier op de zolder waardoor hij kon uitkijken op de badende bourgeoisie van Oostende uit de Belle Epoque.

Ingetogen zonderling?

De beroemde kunstenaar wordt vaak beschouwd als een timide, ingetogen zonderling. Dat beeld klopt niet, schrijft auteur Eric Min — die eerder al naam maakte met zijn boek Gare du Nord — in zijn lijvige biografie James Ensor. Veel waarschijnlijker wisselde Ensor zijn eenzame werkperiodes in zijn atelier af met intense contacten. Hij zou zelfs geregeld met zijn collega-schilders de bloemetjes stevig hebben buitengezet in Brussel.

Trouwen deed hij nooit, en toch speelden twee vrouwen een belangrijke rol in Ensors leven: Augusta, de vrouw van zijn dromen die hij later schilderde als de ‘Sirene’, en Emma Lambotte, de goede fee die hem ondersteuning en houvast bood.

Schilderkunst

Zichzelf de schilderkunst eigen maken, moest James Ensor niet. Hij volgde les aan de academie in Brussel en haalde er goede resultaten. Toch vielen zijn schilderijen in zijn jonge jaren nooit in de smaak. Kwade tongen beweren dat dat aan de keuze van zijn onderwerpen lag, of aan zijn unieke schilderstijl, of aan zijn nooit eerder vertoonde experimenten met techniek en kleur. Hij zou daarom later de modernere kant opgaan, mét resultaat.

In James Ensor vertelt Min op magistrale wijze meer over een van de belangrijkste kunstenaars uit de geschiedenis. Met een stevig feitenrelaas beschrijft hij de carrière van de provocerende James Ensor. Je leest bijvoorbeeld hoe Ensor vaak scherpe sociale en politieke kritiek in zijn werken stak, vooral gericht op de Belgische samenleving en de hypocrisie van de mensheid, thema’s waar velen zich vandaag nog in kunnen herkennen.

En zijn informatie? Die haalt Min uit een stapel van Ensors brieven, bekend als ‘Les lettres’, en uit een indrukwekkend oeuvre van ongeveer achthonderdvijftig schilderijen, meer dan honderd etsen en duizenden tekeningen. James Ensor is een schitterende biografie over een rebel die vanuit zijn zolderkamer de wereld veroverde, en zeker de moeite om in huis te halen.