Eeuwig schaak: liever veilig dan vrij?

Het jaar 2034. De ultieme droom van Silicon Valley-goeroes is uitgekomen: een wereld waarin iedereen met elkaar verbonden is. Een wereld zonder privacy, maar ook zonder materiële zorgen. Voor veiligheid, werk en inkomen wordt gezorgd. In ruil daarvoor moet je wel zorgen dat jouw score op het sociale medium Primer hoog genoeg blijft.

Het bijhouden van haar score is voor hoofdpersoon Alma eigenlijk nog belangrijker dan haar werk bij big-techbedrijf SCIM. Al hangen de twee samen. Want om hogerop te komen in dit bedrijf is dit net zo vereist als het goed volbrengen van je professionele taken. Daarbij helpt het om de juiste bijeenkomsten bij te wonen (zoals lezingen van de bedrijfsoprichters voor de medewerkers) en om met de juiste mensen om te gaan. Alles om maar zo veel mogelijk positieve reacties te ontvangen.

Tegenstand

Aangenomen worden bij SCIM is een prestatie op zich, gezien de vele gegadigden en de veeleisende sollicitatieprocedure. Eenmaal aangenomen heb je niet alleen een veelbelovende carrière voor de boeg. Je helpt om de wereld voor iedereen beter te maken. Een wereld waarin alles voor mensen wordt geregeld: inkomen, woning, bescherming tegen ziekten en slechte invloeden.

Vervelend dat uitgerekend haar ouders niet meewerken. Zij hechten waarde aan zaken uit het verleden, zoals privacy. Waarom snappen ze het niet? Beseffen ze niet dat hun onaangepaste gedrag op haar afstraalt? Op een dag geeft een voorbijganger haar een brief, ondertekend door een zekere ‘P.’, die weet wie ze is, maar niet wil dat ze iemand vertelt over dit contact. Wat moet ze daar nu mee?

Vrijheid of veiligheid?

Eeuwig schaak is een roman waarin hedendaagse maatschappelijke kwesties aan de orde worden gesteld. In het bovenstaande kan de lezer coronamaatregelen herkennen, maar ook het Chinese sociaalkredietsysteem. Al lijkt de auteur meer bezorgd om de bedrijven die deze technologie ontwikkelen en verkopen dan om de overheden die ze afnemen en gebruiken.

De centrale vraag in dit verhaal is of vrijheid ingeruild mag worden voor veiligheid. Waarbij benadrukt wordt dat de vraag anders beantwoord kan worden door verschillende generaties. Hoofdpersoon Alma snapt niet waarom haar ouders, geboren in de jaren tachtig, het verleden idealiseren. Zij was puber toen de (niet in detail beschreven) maatschappelijke onrust plaatsvond die aanleiding was om het huidige systeem in te voeren. Voor haar is de stabiliteit van 2034 utopie en het verleden dystopie. Welk zinnig mens verlangt daarnaar terug?

Halverwege het verhaal wordt een net zo intrigerende tweede vraag gesteld: heiligt het doel de middelen? Voorstanders van het geschetste maatschappijsysteem zijn bereid mensen tot hun geluk te dwingen. Hun tegenstrevers lijken alleen net zo manipulatief.

Sciencefiction

Bezorgdheid om mogelijke maatschappelijke ontwikkelingen beschrijven in fictie was ooit de basis voor science fiction als genre. H.G Wells, Aldous Huxley en George Orwell werden er onsterfelijk beroemd mee. De keuze van Madelon Beusink voor een roman is moedig. Sciencefictionliefhebbers stellen ook eisen aan het verhaal: plot, personages, vertelstijl. Stellen die teleur, bestaat de kans dat de aangekaarte kwestie niet beklijft.

De meeste personages zijn mensen van vlees en bloed. Al is de vertelstijl soms slordig. Waarom wordt bijvoorbeeld van het personage ‘P.’ het complete levensverhaal uit de doeken gedaan, inclusief geboortejaar, geografische details en opleiding, terwijl we van hoofdpersoon Alma, een twintiger, moeten gissen naar haar geboortejaar? Houden de beschouwingen van ‘P.’ het verhaal niet onnodig op? Waarom speelt het verhaal in Nederland? De uitgeverij, die tot nu toe non-fictie uitgaf, had die kunnen redigeren.

Maar gelukkig halen die niet de vaart uit het verhaal. In twee dagen uitgelezen.