Stormloop naar Europa

Een steen in de kikkerpoel van het immigratiedebat. Een gerenommeerd hoogleraar schetst een beangstigend toekomstbeeld van wat Europa de volgende decennia aan immigratie uit het zwarte continent te wachten staat.

Soms heb je iemand nodig die open deuren wil intrappen om een debat op gang te brengen en de politiek met de neus op de feiten te drukken.  Afrika-kenner Stephen Smith doet dat in zijn pas verschenen essay La Ruée vers l’Europe. Smith, die Amerikaan is, in Duitsland studeerde en in het Frans publiceert, doceert vandaag afrikanistiek aan de Duke University in Noord-Carolina en was in een vorig leven Afrika-correspondent voor de Franse kranten Libération en Le Monde. Iemand van de linkerzijde, zeg maar. De ondertitel van zijn nieuw boek luidt La jeune Afrique en route pour le Vieux Continent en vat meteen samen wat de auteur ons wil vertellen. Slagen wij als continent er niet in een efficiënt en realistisch immigratiebeleid voor de lange termijn uit te werken, dan zal Europa geconfronteerd worden met migratiestromen die epische proporties zullen aannemen en telt het over dertig jaar tussen de 150 en de 200 miljoen Afrikanen. Vandaag zijn dat er negen miljoen.

La Ruée vers l’Europe zal Smith in sommige kringen niet in dank worden afgenomen. Wellicht maalt hij daar niet om. Hij moest voor een van zijn vorige publicaties, Négrologie : pourquoi l’Afrique meurt, al eens spitsroeden lopen. Daarin ging hij de politiek incorrecte toer op door te stellen dat de Afrikanen in grote mate zelf verantwoordelijk zijn voor de ellende op hun continent. Vandaag is die ellende er nog steeds, alle afro-optimisme ten spijt vanwege zij die in de droom van Africa Rising geloven. En dat komt, aldus de auteur, omdat de Afrikanen nog altijd denken dat veel kinderen krijgen gelijk staat met rijkdom. Als het Westen ergens schuld treft, dan is het omdat wij de Afrikanen er nooit op hebben durven wijzen dat ze pas duurzame welvaart zullen creëren als ze erin slagen hun demografische ontwikkeling onder controle te houden.

Naakte cijfers

Die demografische ontwikkeling ontspoort vandaag in Afrika en het ziet er niet naar uit dat een en ander binnen afzienbare tijd zal veranderen. Afrika gaat daar de gevolgen van dragen. Europa ook. Noem het doemdenken of realisme, Stephen Smith stelt een diagnose op basis van objectieve gegevens. De cijfers die hij ons aanreikt spreken voor zich. En voor een goed begrip van zaken lijkt het me zinvol om er hier enkele op te sommen.

• Tussen 1930, toen de koloniale staten het concept ‘ontwikkelingshulp’ begonnen te gebruiken en 1960, toen zeventien Afrikaanse landen onafhankelijk werden, steeg het aantal Afrikanen van 150 miljoen naar 300 miljoen;
• Tegen het einde van de Koude Oorlog, in 1989, nu 29 jaar geleden, verdubbelde de Afrikaanse bevolking tot 600 miljoen om in 2010 de kaap van één miljard te overschrijden;
• Tegen 2050 verwachten de Verenigde Naties dat Afrika tussen de twee en de twee en een half miljard zielen zal tellen. Vijftig jaar later zullen dat er – ten zuiden van de Sahara – volgens verschillende prognoses 3,36 miljard zijn. (De hoogste prognose van de VN gaat uit van 4,85 miljard voor het jaar 2100);
• Ten zuiden van de Sahara waren vier inwoners op tien nog niet geboren toen de Twin Towers van het World Trade Center instortten. Acht op tien waren nog niet geboren toen de Berlijnse Muur viel;
• Ongeveer 150 miljoen Afrikaanse consumenten beschikken vandaag over een gemiddeld inkomen dat schommelt tussen vijf en twintig dollar per dag. Zo’n 200 miljoen Afrikanen moeten het stellen met een inkomen tussen twee en vijf dollar per dag;
• Vandaag zijn we met 510 miljoen Europeanen. Tegen 2050 zullen dat er door de dalende geboortecijfers, de verouderende bevolking en zonder bijkomende immigratie nog 450 miljoen zijn. Tegenover 2,5 miljard Afrikanen. De Europeanen zullen steeds ouder worden. Twee derde van de Afrikaanse bevolking zal jonger dan dertig jaar zijn;
• Wil Europa de verhouding tussen zijn actieve en niet-actieve bevolking in stand houden, dan moet het volgens een rapport van de VN dat al dateert van het jaar 2000 elk jaar 13 miljoen migranten binnenlaten. In dat geval zal drie kwart van de Europese bevolking tegen 2050 van Afrikaanse origine zijn. (Cijfers die politiek gezien onaanvaardbaar zijn, wordt er in genoemd rapport bij vermeld).
• Volgens een enquête van het onderzoeksbureau Gallup wil 42% van de Afrikanen tussen vijftien en vijfentwintig jaar emigreren. Smith verwijst daarbij naar Keith Richard, de correspondent van de Washington Post die een schandaal veroorzaakte door in zijn boek Out of America, a Black Man Confronts Africa te schrijven dat hij blij was dat zijn voorouders als slaven naar Amerika werden gedeporteerd omdat zij en hun nakomelingen er tenminste een toekomst kregen;
• En een laatste cijfer : drie op vier mensen die in 2100 op deze wereld geboren worden, zullen Afrikanen zijn.

Ik herhaal het. Dit zijn objectieve, nuchtere cijfers. De vraag is welke gevolgen ze zullen hebben voor Europa en Afrika en vooral welke migratiedruk richting Europa er de volgende decennia van Afrika zal uitgaan en hoe Europa daarop moet antwoorden. In welke mate mag het egoïstisch zijn? Een ‘sociale welvaartsstaat zonder grenzen’ is een contradictio in terminis, net zoals een ‘universele familie’, schrijft Smith die naar eigen zeggen even afkerig staat jegens de naïviteit van de Gutmenschen als tegenover elke vorm van ‘nationalistisch egoïsme’. Wat hem er niet van weerhoudt af te rekenen met enkele foutieve redeneringen ter linkerzijde.

Tranen kunnen onze blik op migratie vertroebelen

Eén vooroordeel veegt hij alvast van tafel. Het is een illusie te denken dat we door meer immigratie onze toekomstige pensioenproblemen kunnen oplossen, een argument dat progressieve partijen steeds weer op tafel leggen in het immigratiedebat. Ze steunen daarbij op projecties van de Verenigde Naties, zegt Smith, maar vergeten dat immigranten, door het principe van de gezinshereniging, in hun kielzog ook kinderen en grootouders meebrengen wat het aantal afhankelijken waarvoor werknemers met hun sociale zekerheidsbijdragen zorgen, proportioneel weer doet toenemen. Immigratie heeft zijn nut voor de arbeidsmarkt, maar vormt geen wondermiddel voor onze oude dag.

Een even grote illusie is het te denken dat ontwikkelingshulp de immigratiedruk zal verlagen, schrijft Stephen Smith en hij citeert daarbij uit The Uninvited, een reportage over migratie door Jeremy Harding, een van de adjunct-hoofdredacteurs van de London Review of Books die er fijntjes op wijst dat ‘landen die dankzij ontwikkelingshulp hun BBP zien groeien, de alfabetisering verbeteren en de levensverwachting doen stijgen, automatisch nog meer kandidaten voor een vertrek naar het Westen voortbrengen’.

Nog zo’n vooroordeel is het emotionele argument – de kleine Alan Kurdi op een Turks strand die niemand onberoerd liet! – als zouden al die vluchtelingen hun leven riskeren om bij ons te raken. Niets is minder waar. Maar tranen kunnen onze blik vertroebelen, weet Smith. In 2015 bereikten 1 015 078 migranten onze Europese kusten. Daarvan lieten er 3 771 het leven, of 0,37 %.  Datzelfde jaar had een zwangere vrouw in Zuid-Soedan, volgens cijfers van de Wereldbank, 1,7 % kans om te sterven in het kraambed. Een Fransman van boven de vijfenveertig had 0,45 % kans om te sterven aan een hartaanval. ‘Moeders in Zuid-Soedan liepen dus een vier keer groter risico om te sterven dan een migrant in de Middellandse Zee.’ Dit om even de ‘stille genocide’ waarmee zoveel ngo’s ons om de oren slaan in perspectief te plaatsen. Wat elk verdrinken op zee er niet minder tragisch op maakt. Maar wat ook betekent dat het risico dat Afrikanen lopen om te sterven in het Mare Nostrum bijzonder klein is.

Laten we ons verder geen illusies maken. Het Europa van de mensenrechten dat de Europese Unie pretendeert te zijn, het Europa van Merkel, Juncker en Macron betaalde zes miljard aan Ankara om 2,5 miljoen vluchtelingen uit Syrië op Turks grondgebied te houden en de oversteek naar Europa te versperren. Hetzelfde Europa sluit de ogen als de geheime diensten van de linkse Italiaanse premier Matteo Renzi financiële steun geven aan Libische warlords om Afrikaanse migranten tegen te houden. Dat laatste overigens grotendeels het werk van de minister van Binnenlandse Zaken Marco Minniti, een vroegere communist. Verschilt die ‘muur van geld’ echt zoveel, vraag Stephen Smith aan zijn lezers, van de vermaledijde muur die Trump wil bouwen aan de Mexicaanse grens? Pompte diens charismatische voorganger Obama ook al niet vele bijkomende miljoenen dollars in bijkomend bewakingspersoneel om de illegale immigratie in te dijken?

vijf scenario’s voor Europa

Maar wat staat er te gebeuren? Hoe zal het Europese immigratiebeleid er de volgende jaren en decennia uitzien? Stephen Smith ontwaart vijf mogelijke scenario’s die zich in de toekomst kunnen voltrekken. 1. Dat van ‘Eurafrika’ – het Wir schaffen das van Merkel – waar alle migranten welkom zijn, maar dat een enorme sociale en economische kost met zich brengt. 2. Dat van ‘Fort Europa’ met metershoge prikkeldraad aan de grenzen en staten als Libië en Turkije die veel geld krijgen om voor grenswacht te spelen. 3. Dat van een ‘maffia-ontsporing’, waarbij mensensmokkelaars ofwel een deal sluiten met de georganiseerde misdaad in Europa ofwel ermee in conflict raken. 4. Dat van een postkoloniale ‘terugkeer naar een protectoraat’ waarbij Europa de heersende corrupte elites in Afrika in het zadel houdt in ruil voor de belofte de migratiestromen in te dijken. 5. Dat van een tussenoplossing met elementen uit de vier hierboven opgesomde scenario’s. Smith zegt niet onomwonden welk scenario zijn voorkeur wegdraagt. Maar hij weet één ding :‘Het huidig beleid zal niet volstaan om de immigratiegolven die op ons af komen in te dijken’. Dat was zijn antwoord aan een journalist van het weekblad Le Point die hem vroeg welke oplossingen hij als Afrika-kenner verkiest.

De auteur gelooft wel dat Europa nog over voldoende slagkracht beschikt om een kordaat en realistisch migratiebeleid te voeren, als het daartoe bereid is. Japan slaagt erin een voluntaristische nataliteitspolitiek te voeren en laat haast geen vluchtelingen of migranten binnen, stipt hij ergens aan. En Afrika beschikt over zoveel troeven en middelen dat het op een dag – na 2050 – zijn jongeren zal nodig hebben, zoals Mexico vandaag dat veel van zijn jonge landgenoten ziet terugkeren uit de VS.

Schrijft Stephen Smith dat om niet te moeten toegeven dat hij fatalist geworden is? Dat is het gevoel waar ik mee bleef zitten na zijn boek te hebben gelezen. Europa veroudert en zijn bevolking krimpt. Afrika barst uit zijn voegen en moet over vijftig jaar aan vijf keer zoveel mensen werk verschaffen als vandaag. En Afrika grenst aan Europa. Ergens in zijn boek verwijst Stephen Smith naar Le Camp des Saints van Jean Raspail, de apocalyptische toekomstroman die al in 1973 de overspoeling van Europa door de Derde Wereld voorspelde en naar Soumission van Michel Houellebecq dat de machtsovername in Frankrijk door gematigde islamisten beschrijft. Sombere toekomstvisies allebei die het beeld van een ‘invasie door de barbaren’ oproepen. Stephen Smith had wat Raspail betreft ook kunnen zeggen dat die zich vergist heeft en dat dat de fictie vandaag de realiteit overstijgt.