Carte blanche: de diplomatie van Ferraris in een Europa in omwenteling

Joseph Jean François de Ferraris zou nooit tot vandaag bekend zijn, mocht hij niet als auteur beschouwd worden van de legendarische landkaarten die de achttiende-eeuwse Zuidelijke Nederlanden op een bijzonder gedetailleerde manier weergeven. Karen De Coene schreef een biografie over de raadselachtige man.

275 kaarten, waar op 1 centimeter 115 meter met alle details worden weergegeven. De Ferraris-kaarten geven een uniek beeld van onze gewesten, net voor de industriële revolutie die voor goed zou veranderen.

Verdwenen in de geschiedenis

Karen De Coene vertelt in Carte Blanche zowat alles wat ze na tien jaar onderzoek is te weten gekomen over Joseph Jean François de Ferraris. Dat is een hele prestatie, want de man leek wel verdwenen in de nevelen van de geschiedenis.

Het is te danken aan één ontdekking in een archief dat De Coene erin geslaagd is om van Ferraris een mens van vlees en bloed te maken. Zijn dochter Molly bewaarde de brieven die hij aan haar moeder, zijn geliefde en latere echtgenote Henriette d’Ursel stuurde.

Op dun papier schreef hij 148 openhartige brieven aan de vrouw van wie hij hartstochtelijk veel hield, wat blijkt uit dit soort ontroerende ontboezemingen: ‘Ik betreur elk moment dat ik doorbreng zonder je te kunnen verzekeren dat mijn geluk eruit bestaat het jouwe te realiseren.’

Interessant portret

De Coene, kunsthistorica en expert van oude kaarten, gaat in dit boek veel verder dan waarvoor Ferraris uiteindelijk bekend is gebleven. Door zijn brieven slaagt ze erin een even ontroerend als interessant portret van een man te schetsen die lang leefde en Europa definitief zag veranderen.

De Coene geeft veel details over het leven van een aristocraat als Ferraris, hoe het vanzelfsprekend was dat adellijke zonen al heel jong als pages aan het hof gingen leven om alle geplogenheden te leren, terwijl dochters thuis werden opgevoed door hun moeder tot salondames.

Verstandige raadgever

Ferraris maakte carrière in het leger en in de diplomatie. Hij stond dicht bij de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia en haar opvolger Jozef II, en bouwde een reputatie op van verstandige raadgever. Maar veel belangrijker dan zijn carrière bleef zijn leven lang zijn geliefde Henriette.

Dankzij zijn brieven komen we veel te weten over hoe het dagelijkse leven er toen uitzag, over reizen bijvoorbeeld. Ferraris, die lang in Brussel woont, moet vaak naar Wenen. Hij doet over de 1.200 kilometer met een comfortabele koets liefst elf dagen. Sneller dan 7,5 kilometer per uur haalt hij niet. Als het stormt gaat het nog trager.

Beroemde kaarten

Maar waar haalde hij in zijn drukke leven dan de tijd om die beroemde kaarten te maken? Misschien is dat het meest onverwachte aspect van dit boek: De Coene toont de werkelijke Ferraris die wel de opdracht kreeg om de Zuidelijke Nederlanden in kaart te brengen, maar daar zelf weinig verdienste aan had. Hij verzamelde een uiterste bekwame ploeg van meer dan 100 mensen die al het werk deden.

Als aristocraat werd hij verondersteld een deel van de kosten zelf te betalen. Ferraris had snel door dat een ‘commerciële’ versie voor handelaars en reizigers meer zou opbrengen dan voor militairen.

Uiteindelijk zou zijn plan mislukken, ook al omdat de koperen platen door de Fransen geconfisqueerd werden. De ironie van de geschiedenis is dat zijn kaarten pas na de onafhankelijkheid van België verspreid en gerenommeerd zullen worden.

Carte Blanche gaat dus over heel veel meer dan over historische kaarten. Het is een boek als een tijdreis door de Oostenrijkse achttiende eeuw met Joseph Jean François de Ferraris als fascinerende gids.

De Ferraris-kaarten zijn online te raadplegen via deze website.