Plantijn kent u, Vespasiano moet nu

Plantijn kent u, Vespasiano moet nu

Plantijn drukte wereldboeken aan de Schelde. Die kent u. Vespasiano kent u niet, hij bevorderde voordien de wijsheid in Florence. Een legertje kopiisten vervaardigde manuscripten voor zijn klanten. Vespasiano was toenmalige wereldbusiness en voorvader van Amazon.com en Bol.com.

Een jarencursus in één boekdeel
Ross King is Canadees en schrijver van briljante non-fictie. Zijn jongste stunt is De boekhandelaar van Florence met 525 bladzijden leesplezier over een buitengewone boekverkoper, de renaissance, de drukkunst en de brand van botsende ideeën. U wordt bevriend met boekenwurmen, geleerden uit heel Europa in het vrije Florence, koningen geurend met hun manuscripten, pausen ruziënd en borelingen benoemend tot kardinaal, erudieten bakkeleiend over Plato en Aristoteles, en niet het minst Ottomaanse Turken die Constantinopel bedwingen en Europa bedreigen met kromzwaarden en de Profeet.

Een jarencursus in één boekdeel is het over Late Middeleeuwen die renaissance worden. Ross King kent Italië en in het bijzonder de stadstaat Florence en zijn Gouden Eeuw. De Florentijn Vespasiano da Bisticci (geboren in 1422), met een armetierige achtergrond, werd boeken-, manuscripten- en kennismakelaar in Florence. Boekhandelaren, librariërs of cartolai groepeerden zich in de Boekhandelstraat, de Via dei Librai. Vespasiano was beroemd in de intellectuele wereld bij zijn dood op zijn 76ste. De boekhandelaar beleefde de overgang tussen twee technologieën. Hij verkocht aan de hoge lieden in zijn stad bijbels die soms bestonden uit de huiden van tweehonderd dieren – een volledige kudde geiten of schapen.

De trotse, productieve leverancier van manuscripten werd verzwolgen door de drukpers van Gutenberg, die hij koppig weigerde. Ondanks dat zijn tijdgenoten met druksels hun voordeel deden. Vespasiano zag persoonlijk toe op de vervaardiging van duizend manuscripten, mogelijk meer. Een detachement speurneuzen zocht in kloosters, paleizen en hogescholen Griekse en Latijnse klassiekers voor de boekverkoper, ter vermenigvuldiging voor diens geleerde, culturele en snobistische vrienden. Een groot handschrift was twintig Tesla’s van 2021 waard.

Manuscripten
Vespasiano leefde in een gouden tijd van manuscripten, in zijn leven verschenen er meer dan op enig ogenblik in de geschiedenis. De leeshonger van een groeiende groep van geletterden, vorsten en potentaten werd gestild met miljoenen handschriften. In de duizend jaar tussen de ondergang van het Romeinse Rijk en 1500 verschenen in West-Europa 11 miljoen manuscripten. De helft werd afgeschreven in de vijftiende eeuw, waarvan 29 procent door kopiisten in Italië.

Tussen 1554 en 1500 zakte de vraag naar kopieën van handschriften plots door de drukpers. In die vijftig jaar verschenen 12,5 miljoen boeken en in 1470 waren er drukkerijen in 19 Europese steden. De boekenprijs in de vijftiende eeuw zakte met tweederde. Metselaars en smeden lazen bladzijden die zij zich als manuscript nooit hadden kunnen veroorloven.

Bracht het gedrukte boek het protestantisme en de godsdienstoorlogen fors dichterbij door een “mediacampagne” met rebelse geschriften? Het oorzakelijk verband tussen het boekdrukken en de reformatie is door de jongste geschiedvorsing weerlegd, de persen brachten een ommekeer maar die was geleidelijker en ging met meer tegenwerking gepaard dan tot nu aanvaard. Zeventig procent van alle boeken voor 1500 verschenen in het Latijn, geen volkstaal, en de boekdrukkunst had geen direct gevolg voor de alfabetisering.

Renaissance
Jacob Burckhardt schreef Die Kultur der Renaissance in Italien (1860) en las in Rome in 1847 een boek gebaseerd op een oud handschrift dat kort tevoren ontdekt was in het Vaticaan. Het werd herdrukt met de titel Vitae CIII virorum illustrium (Over het leven van 103 illustere mannen). De toen haast onbekende Vespasiano de Florentijn schreef het werk. De Vaticaanse vondst bevat levensbeschrijvingen van beroemde mannen (en één vrouw) uit de vijftiende eeuw: pausen, koningen, hertogen, kardinalen, bisschoppen, professoren, schrijvers.

Zij hadden gemeen dat Vespasiano ze allemaal had gekend, als goede vrienden of trouwe klanten in de Boekhandelsstraat. De herontdekking van Vespasiano’s vriendenmemoires had verstrekkende gevolgen en heroriënteerde de studie van Burckhardt die een handboek over kunstgeschiedenis wou actualiseren maar door Vespasiano’s portretten het opwindende geestesleven van de Florentijnse beschaving herontdekte.

Florence werd in 1434 de zetel van paus Eugenius en de Romeinse curie bezette de stad met haar bureaucratie, hoogopgeleide diplomaten, vorsers en kenners van het Latijn. Een paradijs voor Vespasiano. Vijf jaar later, met het oog op een verzoening tussen de oosterse en de westerse christenheid, zakte naar de Boekhandelstraat tientallen nog welbespraaktere en veeleisendere klanten af. De nieuwkomers waren Russen, Armenen, Bulgaren, Ethiopiërs en Mesopotamiërs uit Constantinopel; exotische figuren met elegante gewaden, volle baarden en een waardig voorkomen die voor de Florentijnen als Bijbelse profeten of Griekse wijzen waren.

Kort daarna volgde de keizer en zijn gevolg, compleet met de geleerden van Constantinopel en hun beschreven geitenvellen. Florence werd in de eeuw van Vespasiano een draaikolk van boeken, woorden, debatten, ruzies, schisma’s, kopiisten, adelslui van alle kanten. Liefhebbers van antieke wijsheid konden zich bedrinken aan de Arno.

Schedelbreuken
Florence was de haard van de intellectuelen, maar ook meer dan een renaissance-tempel. Geneesheer Ficino van Santa Maria Nuova, het ziekenhuis vlakbij de kathedraal, was gespecialiseerd in de behandeling van schedelbreuken, een betreurenswaardige en gangbare verwonding in Florence vanwege de vele vechtpartijen. Berenvet, mirre, terpentijn en amandelen vormden de zalf voor de gebarsten koppen.

Het grove volkje had tegenover zich geen renaissance-volgelingen zonder God. De mens uit de renaissance was nog altijd christelijk, zelfs vroom. De heidense geleerdheid was een aanvulling op de christelijke wijsheid, die tot doel had een wereld te redden die aan ambitie, ontaarding en egoïsme dreigde ten onder te gaan. Laat u door Ross King meevoeren op een degelijke en verteerbare manier naar de wonderlijke eeuw van een wonderlijke stad met een wonderlijke boekhandel.

De boekhandelaar van Florence is verkrijgbaar in de online Doorbraak boekhandel.