Stil verzet: de oorlogsjaren van August Vermeylen
Een nieuwe kijk op een Vlaams icoon
‘We moeten fanatiek zijn in de gematigdheid’, zei August Vermeylen ooit. In deze gepolariseerde tijd is dat misschien geen slecht advies.
Met Stil Verzet. De oorlogsjaren van August Vermeylen 1939-1945 voegt auteur Hans Vandevoorde een nieuw hoofdstuk toe aan de geschiedschrijving over dit Vlaamse icoon. Het boek is een biografie van de ‘late’ Vermeylen. Het behandelt de periode van 1939 tot 1945, het jaar waarin Vermeylen stierf. Niet elk aspect van Vermeylens leven krijgt aandacht, maar wel hoe hij omging met de oorlog en welke impact die had op zijn privéleven en denken.
August Vermeylen, die socialistisch senator en professor kunstgeschiedenis en Nederlandse letteren was, werd tijdens de bezetting ‘kaltgestellt’. Hij mocht dus geen enkele openbare functie meer uitoefenen, noch als schrijver, noch als politicus. Door de oorlog geraakte hij geïsoleerd en dat sociale isolement beperkte verder zijn intellectuele horizon.
Welke invloed had dat op zijn schrijven en denken? Wat kon Vermeylen aan voedsel bemachtigen en welke impact had de oorlog op zijn mobiliteit? Was zijn manier van leven exemplarisch voor de manier waarop een intellectueel deze oorlogsjaren moest doorkomen? Het zijn de vragen die in dit boek centraal staan.
Om de draad niet te verliezen is achteraan een lemma toegevoegd dat kort de volledige levensloop van Vermeylen samenvat
De focus van het verhaal ligt op ruimte en thema, niet op tijd. Daarom begint het met Vermeylens laatste levensjaren. Vandevoorde wil ‘de illusie van doelgerichtheid doorbreken’. Hij bedoelt daarmee dat de geschiedenis zich nooit naar een op voorhand vastgelegd eindpunt ontplooit, maar dat de dingen altijd ook anders hadden kunnen zijn. Van chronologie is dus geen sprake.
Om de draad niet te verliezen is achteraan een lemma toegevoegd dat kort de volledige levensloop van Vermeylen samenvat. Die komt ook van pas voor wie deze historische figuur nog niet zou kennen.
Dagboeken
De bronnen waarop Vandevoorde zijn boek baseerde, zijn Vermeylens agenda’s, dagboeken en briefwisseling. Stil verzet is het eerste boek dat deze dagboeken zo grondig verwerkt. Regelmatig worden ook dagboekfragmenten of getuigenissen gebruikt van anderen uit deze periode. Het gaat daarbij vooral over Vermeylens goede vrienden en medeschrijvers Ernest Claes, Raymond Herreman en Fernand Toussaint van Boelaere.
De dagboeken laten zien wie Vermeylen echt was: een socialistische bourgeois, een geëngageerde bon vivant die in het Belgisch culturele leven en meer specifiek in de Vlaamse literaire wereld een spilfiguur was
Met een dagboek als historische bron kan het vaak twee kanten uit. Dat hangt af van of wat erin staat ook echt interessant is. In het geval van Vermeylen is dat gelukkig vaak zo, maar zeker niet altijd. Enerzijds geven zijn vele dagboeken een inkijk in zijn emoties, gedachten en persoonlijke ethiek. Ook schreef hij er ideeën in voor zijn romans, wat interessant leesvoer oplevert.
Anderzijds behandelen ze ook veel onderwerpen die niet bepaald tot de verbeelding spreken. Volledige hoofdstukken zijn gewijd aan de tentoonstellingen die Vermeylen bezocht en wie hij daar zag, of wat hij precies at en hoe hij aan dat voedsel geraakte. Vijf en een halve bladzijde zijn gewijd aan zijn huizenbezit.
De stijl van de auteur is wel vlot en zijn beschrijvingen zijn levendig. Hier en daar een citaat van Vermeylen maakt de tekst nog beter en zuigt de lezer in het tijdskader. De talloze foto’s en de afgebeelde schilderijen van Vermeylen zelf maken het geheel af. Toch is het boek wegens de vaak pietluttige materie wat repetitief en langdradig.
Stil verzet
De dagboeken laten zien wie Vermeylen echt was: een socialistische bourgeois, een geëngageerde bon vivant die in het Belgisch culturele leven en meer specifiek in de Vlaamse literaire wereld een spilfiguur was. Vandevoorde laat zien waarom dit zo was en hoe het zo’n man verging in oorlogstijd. Maar ook wat wij vandaag van Vermeylen kunnen leren. Zijn poging tot verzoening van individu en gemeenschap geeft stof tot nadenken.
Voor de Vermeylen-fan is dit boek een must
De Vlaamsgezinde Vermeylen keerde zich ook consequent af van de nationaalsocialistische Nieuwe Orde. Ook al was hij geen actief lid van het verzet, toch pleegde hij wat de auteur ‘stil verzet’ noemt. Dat deed hij door oorlogsvluchtelingen en Joden te helpen en literair werk te publiceren dat regelrecht inging tegen de ideologie van de bezetter. Als geen ander was Vermeylen consequent in zijn ethiek.
Academische meerwaarde
De persoonlijke inkijk in Vermeylens leven via zijn dagboeken vormt de grootste meerwaarde van deze studie. Vermeylens belang als politiek essayist en kunsthistoricus komt duidelijk tot uiting in het boek. De auteur heeft bovendien grondig werk geleverd. Het boek bevat een uitgebreid personenregister en een nog uitgebreider notenapparaat.
Door de deskundigheid van de auteur biedt het boek zeker een academische meerwaarde. En ook voor de Vermeylen-fan is dit boek een must.
Yaro Deli is masterstudent geschiedenis aan de Vrije Universiteit Brussel.
Precies 10 jaar geleden pleegde Islamitische Staat een genocide op de jezidi’s. Twee overlevenden in België vertellen.
