Wereld in wanorde

In Wereld in wanorde, De strijd om het Midden-Oosten maakt NRC-journaliste Carolien Roelants (ondertussen 72 jaar) de balans op van de vele problemen in het Midden Oosten, en werpt ze een blik op de toekomst.

Ter plaatse gewikt en gewogen

Carolien Roelants volgt al meer dan veertig jaar de evoluties in het Midden-Oosten voor de Nederlandse krant NRC Handelsblad, waar ze onder meer de rubriek ‘Dwars’ verzorgt. Voorheen verscheen haar boek Dwars door het Midden-Oosten (2019), Iran achter de schermen (2008), en samen met politicoloog en Golfkenner Paul Aarts schreef ze Saoedi-Arabië, De revolutie die nog moet komen (2015). In 2020 werd ze door het ‘Humanistisch Vredesberaad’ uitgeroepen tot ‘Journalist voor de Vrede’. Uiteraard heeft de auteur de meeste van de landen waarover ze schrijft meermaals bezocht.

Over wat nu precies het Midden-Oosten is bestaat geen consensus. Met Nabije Oosten (Proche-Orient, Near East) worden Egypte, Israël/Palestina, Jordanië, Libanon en Syrië bedoeld. Bij Midden-Oosten (Moyen-Orient, Middle East) gaat het over dezelfde landen, met daarbij nog landen zoals Irak, Jemen, de Golfstaten, Turkije, Iran… Maar dan is er nog de Amerikaanse visie waar ze het vaak hebben over ‘The Greater Middle East’, waartoe ook Marokko en Afghanistan, en al wat daartussen ligt, gerekend wordt.

In haar boek heeft Carolien Roelants het in de eerste plaats over de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), Saoedi-Arabië, Turkije, Iran en Israël/Palestina. In mindere mate komen ook Algerije, Irak, Libanon, Libië, Qatar, Soedan, Syrië en Tunesië aan bod. Opvallend genoeg besteed de auteur bijzonder weinig aandacht aan Egypte, terwijl dit toch een heel belangrijke speler is in dat Midden-Oosten.

De eigenzinnige Verenigde Arabische Emiraten

De talrijke bladzijden die Carolien Roelants besteedt aan de Verenigde Arabische Emiraten (met haar sterkhouders Abu Dhabi en Dubai) zijn welkom, want in de Europese media gaat er vrij weinig aandacht naar de beleidsopties van deze speler. En nog minder naar de bijzonderheden van hun eigenzinnige en boeiende buitenlandse politiek en diplomatie.

Het reeds overgemediatiseerde Israëlisch-Palestijnse conflict komt ruimschoots aan bod, waarbij de auteur zich heel kritisch opstelt ten opzichte van de Joodse staat Israël (‘apartheidsstaat’ genoemd, blz. 185), wat niet evident is voor de Nederlanders van haar generatie. Om religieuze redenen, waar we nu niet dieper op ingaan, hebben ‘protestantse’ landen zoals Nederland zich altijd veel positiever opgesteld ten opzichte van Israël dan de ‘katholieke’ landen.

Als rode draad doorheen het boek loopt de gedeeltelijke terugtrekking van de Verenigde Staten uit het Midden Oosten. Donald Trump (president geworden op 7 januari 2017) vond dat de militaire aanwezigheid van de Amerikanen in veel Midden-Oosterse landen te veel geld kostte aan de Amerikaanse belastingbetaler. En dat aan veel van die conflicten (Afghanistan, Irak, Syrië…) maar geen einde lijkt te komen. In theorie klinkt dat allemaal goed, maar het nadeel van die Amerikaanse terugtrekking is natuurlijk dat er gaten worden gecreëerd, en dat die gaten worden opgevuld door andere landen (China, Iran, Qatar, Rusland, Turkije, etc.) die niet steeds met nobele bedoelingen aanwezig zijn in de regio.

De VS blijven Israël steunen

Carolien Roelants verwacht geen drastische koerswijzigingen onder het presidentschap van Joe Biden. De Verenigde Staten blijven pro-Israël, maar Biden zal wellicht iets minder goed bevriend zijn met Israëls premier Benjamin Netanyahu dan Trump. Iran blijft de grote vijand, maar wordt wellicht iets minder hard aangepakt. Ook Biden zal proberen Amerikaanse militairen terug te trekken uit het Midden-Oosten, maar iets minder bruusk dan onder Trump, etc. Of, zoals men zegt in de klassieke muziek: allegro ma non troppo.

Ook de ‘Arabische Lente’, afgelopen decennium het opvallendste fenomeen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika (vaak wordt de term MENA gebruikt, Middle East and North Africa) passeert natuurlijk de revue in het boek van Carolien Roelants, waarbij ze zich eerder pessimistisch uitlaat. Tijdens de eerste golf revoltes kon men enkel in Tunesië spreken van een gedeeltelijk succes. Wat betreft de tweede golf contestaties, die nu nog bezig is, zijn er eigenlijk alleen in Soedan een aantal bescheiden hoopvolle evoluties te zien. Het Midden-Oosten wordt steeds repressiever, stelt ze vast. De Arabische Lente heeft nauwelijks geleid tot meer democratie.

Naast een aantal landen besteedt de auteur aandacht aan twee belangrijke fenomenen, namelijk het vluchtelingenprobleem in de regio door de conflicten in onder meer Irak, Jemen en Syrië, en de gevolgen van de lucratieve westerse en andere wapenleveringen aan diverse regimes in de regio. En het is in de bladzijden over de vluchtelingenproblematiek dat jammer genoeg toch een zekere poco (‘political correctness’) om de hoek komt kijken. De wapenleveringen van westerse landen aan Midden Oosterse landen zijn een lucratieve zaak, maar houden ook gewapende conflicten in stand, kijk maar naar Jemen.

Waar leidt dit heen?

Wat we een beetje missen in dit boek is een algemene conclusie. Daartegenover staat dat er in de hoofdstukken over diverse landen, en over vluchtelingen en wapenleveringen, wel degelijk een blik wordt geworpen naar de toekomst. De index op het einde van het boek is mooi meegenomen en vergemakkelijkt het opzoekwerk voor de nieuwsgierigen onder ons.

De bibliografie op het einde (door Carolien ‘Boekenlijstje’ genoemd) telt maar negen publicaties. Maar dat zijn dan ook werken die beslist nuttig waren bij het schrijven van dit boek. Toch zit er één raar boek bij die negen, namelijk ‘De weg naar Mekka’ van Mohammed Asad (in een vorig leven bekend als Leopold Weiss). Nu is dat weliswaar een leuk boek om te lezen, maar in welke mate de schrijfsels van Asad/Weiss als bron hebben kunnen dienen bij het schrijven van dit boek over huidige situatie in het Midden-Oosten, Joost mag het weten.

Voor gedetailleerdere bronnenmateriaal kan u dan weer terecht in het voetnotenapparaat, met vele verwijzingen naar de ‘facts and figures’ en artikels te vinden op de websites van onder meer Al Arabiya, Al Jazeera, Carnegie Endowment, Middle East Eye, SIPRI, The Atlantic, UNHCR, UNRWA, de Verenigde Naties, etc.

Wereld in wanorde, De strijd om het Midden-Oosten geeft een goede stand van zaken van de situatie in de regio, met actuele informatie. Aanbevolen dus.